Denetimli Serbestlik Nedir?

Denetimli serbestlik olarak adlandırılan kavram, şüpheli, sanık ve hükümlünün sosyal hayattan kopmadan cezasını infaz etmesidir. Denetimli serbestlik süresince, kişinin toplum ile olan uyumunun sağlanması gayesiyle, yükümlü açısından gereken destek bir plan ile ve kurallara uygun şekilde sağlanır. Sağlanan destek denetimli serbestliğin temelini oluşturmaktadır ve mahkemenin belirlediği sınırlı süre boyunca devam ettirilmektedir. Toplum temelli bir uygulama olan denetimli serbestlik, hürriyeti bağlayıcı ceza ve tedbirler dışındaki her türlü tedbir ve yükümlülüktür.

Denetimli Serbestliğin Özellikleri Nelerdir?

Yükümlünün hürriyetinin sınırlanması ve toplum düzeninin sağlanması bakımından büyük etkileri olan denetimli serbestlik bazı özelliklere sahiptir. Bu özellikler şu şekildedir:

• Kapsamı ve kısıtları yasal bir temele dayanmakta ve kanuni bir düzen ile belirlenmektedir.
• Suça ilişkin verilen cezalar şahsileştirilmektedir.
• Kişiye özel denetim planı ve müdahale programı oluşturmaktadır.
• Faili suça sürükleyen sebeplerin belirlenmesi önem arz etmektedir.
• Mahkeme sürecinde, kişiyi (faili) tanımaya yönelik çalışmalar yapılmaktadır.
• Failin rehabilitasyon süreci ve topluma uyumunun sağlanması öncelikli amaçtır.
• Özgürlüğü sınırlayıcı bir nitelik taşımamaktadır.

Denetimli Serbestliğe Tabi Olanların Hakları Nelerdir?

Kişiye temel olarak üç hak sağlayan bu tedbirin sağladığı haklar şunlardır:

1. Kamu Hizmetlerinde çalışmayı reddetme hakkı
2. Cezaevinde çalışma talebi
3. Rehabilitasyon talep etme hakkı

Kişi kamu hizmetlerinde çalıştırıldığında yaptığı işe karşılık olarak bir ücret almamaktadır. Bu sebeple yükümlünün, kendisine dayatılan bu çalışmayı reddetme hakkı vardır. Kamu hizmetlerinde çalışmayı reddetme hakkına sahip olmakla beraber yükümlünün cezaevinde çalışmayı talep etme hakkı da mevcuttur. Cezaevinde çalıştığında kişi, normal bir işçiden daha az ücret almaktadır ve işsiz kalmış bir işçinin haklarına sahip olamamaktadır. Son olarak yükümlü rehabilitasyon talebinde de bulunabilmektedir. Bu talebin geçerli olabilmesi için ceza ya da denetimli serbestlik bitmeden talep edilmesi gerekmektedir.

Kimler Yararlanır?

Denetimli serbestlik kurumundan yararlanabilecek kişiler ve bu kişilerin hangi şartlar gerçekleştiğinde yararlanabileceği 5275 sayılı Kanun m.105/A’da hükme bağlanmıştır. Buna göre; açık ceza infaz kurumunda ya da çocuk eğitim evinde bulunan iyi halli bir hükümlü talepte bulunarak, koşullu salıverilmesi için gereken 1 yıl veya daha az süreyi denetimli serbestlik tedbiri kapsamında infaz edebilmektedir.

5275 sayılı kanuna eklenen Geçici Madde-6’da bazı suç tipleri dışında; 30/03/2020 tarihinden önce işlenen suçlar bakımından koşullu salıverilme süresine 3 yıl ve daha az süre kalanlar bakımından denetimli serbestlik uygulanacağı hüküm altına alınmıştır.

Koşullu salıverilme için geçmesi gereken süreye en fazla 1 yıl kalmasının istisnası 0-6 yaş aralığında çocuğu bulunan kadın hükümlüler ve ağır hastalık, engellilik, kocama gibi sebeplerle hayatını kendi başına idame ettiremeyen hükümlülerdir. Birinci istisnada sürenin 2 yıl veya daha az olması gerekirken; ikinci istisnada 3 yıl veya daha az olması gerekmektedir.

TCK 221/5 Denetimli Serbestlik Nedir?

TCK m.221/5 ile etkin pişmanlıktan yararlanan kişiler için verilebilecek denetimli serbestlik tedbiri düzenlenmiştir. Uygulamada pek fazla görülmemektedir. Bir örgüt adına herhangi bir suça karışmamış olan örgüt mensubu kişi, bir örgütü dağıttığında ya da dağıtılmasını sağladığında, isteği ile teslim olur ya da yakalandığında pişmanlık gösterirse etkin pişmanlık hükümleri uygulanmaktadır.

Kişi hakkında yalnızca bir kere uygulanabilen söz konusu bu tedbir için verilen süre 1 yıldır ancak somut olaya göre 3 yıla kadar uzatılması mümkündür.

Uygulanması için hükümlünün 10 gün içinde müdürlüğe başvurması gerekmektedir. Bu süre içerisinde başvuran hükümlü hakkında araştırma ve değerlendirme yapılarak, hükümlüye uygun bir iyileştirme faaliyeti belirlenir. Hükümlünün, müdürlük dışında başka kurum ya da kuruluşu ilgilendiren bir ihtiyacı belirlendiğinde ilgili yerlere yönlendirme de yapılmaktadır. 10 günlük süre içerisinde başvurmayan hükümlü hakkında süre bitimine kadar takip yapılmakta ve bu takip müdürlükçe gerçekleştirilmektedir.

Denetimli Serbestlik Hesaplama

Bahsi geçen tedbire ait süre hesaplanırken tespit edilmesi ve dikkate alınması gereken bazı hususlar vardır. Hesaplamada dikkate alınan hususlar sırasıyla şunlardır:

1. Yıl-Ay-Gün olarak ceza miktarı
2. Ceza türü (süreli hapis, ağırlaştırılmış müebbet hapis, müebbet hapis)
3. Suçun işlendiği tarih
4. İşlenen suçun türü (adi suçlar, TCKm.81, 102/2, 105, 188…)
5. Suçu işleyenin doğum tarihi
6. Varsa, mahsup edilecek tutukluluk ya da hükümlülük süresi
7. Tekerrüre esas olacak sabıka kaydı olup olmaması
8. Varsa, hükümlünün özel durumu (“Kimler Yararlanır?” başlığı altında açıklanan iki istisna)

Denetimli Serbestliğe Uyulmazsa Ne Olur?

Denetimli serbestlik kapsamında tahliye edilen hükümlü, bazı kurallara uyacağını taahhüt etmektedir. Taahhüt edilen kurallara aykırı şekilde hareket eden hükümlü hakkında, söz konusu tedbire göre uygulanan infaz şekli sonlanmaktadır. İnfaz şeklinin sona ermesi sonucunda kişi tekrardan cezaevine gönderilmektedir. Denetimli serbestlik kurallarını ihlal eden durumlar şunlardır:

• Tahliyeden sonra 5 gün içinde yapılması gereken başvurmanın yapılmaması
• Denetimli Serbestlik Müdürlüğü’nün programına hükümlünün uymaması
• Denetimli serbestlik talebini hükümlünün geri çekmesi

Denetimli Serbestlik Müdürlüğü’ne başvurarak programa katılma için verilen 5 günlük süre Covid-19 salgını sebebiyle geçici olarak 01.01.2021 tarihine kadar 25 gün olarak uygulanmaktaydı. Ancak 01.01.2021 tarihi itibariyle bu süre 5 gün olarak uygulanmaya devam etmektedir.

Kendisi için hazırlanan programa uymamak konusunda 2 kez direnmek, “uymama konusunda ısrar” olarak nitelendirildiğinden, direnen kişi hakkında verilen denetimli serbestlik son bulmaktadır.

Bu tedbir hükümlüye tanınmış bir hak olduğundan, hükümlünün bu hakkından feragat etmesi mümkündür. Bu haktan feragat sonucunda söz konusu uygulama sona ermekte ve hükümlü cezaevinde cezasını infaz etmeye devam etmektedir.

Adli Para Cezasında Denetimli Serbestlik Uygulanır Mı?

Adli para cezasında belirlenen miktarın ödenmemesi durumunda kişi, kamu yararına bir işte çalıştırılmaktadır. Ancak kamu yararına işte çalışma davetini kabul etmeme ihtimali bulunmaktadır. Kabul edilememesi halinde ise kişinin ödemediği para cezası, hapis cezasına çevrilmektedir. Bu şekilde; adli para cezasından çevrilen hapis cezalarında, doğrudan verilen bir hapis cezası olmadığından, kişi hakkında söz konusu bu tedbir uygulanamayacaktır.

Denetimli Serbestlik Tedbirinin Uygulandığı Bazı Suç Tipleri

• Dolandırıcılık
• Hırsızlık
• Yağma
• Mala zarar verme
• Güveni kötüye kullanma
• Karşılıksız yararlanma
• Kasten öldürme
• Kasten yaralama
• Taksirle öldürme
• Resmi Belgede Sahtecilik
• Taksirle yaralama
• Tehdit
• Konut dokunulmazlığı ihlali
• Kişilerin huzur ve sükununu bozma
• Hakaret
• Özel hayatın gizliliğini ihlal
• Kişisel verilerin kaydedilmesi
• Cinsel taciz
• Cinsel saldırı
• Cinsel istismar
• Reşit olmayanla cinsel ilişki

Mükerrirlere Özgü Denetimli Serbestlik Tedbiri

Bir kimse, bir suçu işledikten ve hakkında hüküm verildikten sonra yeni bir suç işlerse “mükerrir” durumu ortaya çıkar. Mükerrir suç olması halinde de söz konusu tedbir uygulanabilmektedir. Ancak, kişinin birinci mükerrir suçtan ikinci bir mükerrir suç işlemesi ihtimalinde artık hem denetimli serbestlik tedbiri hem de koşullu salıverme uygulanamayacaktır. Suçta tekerrür hükümleri TCK 158‘de düzenlenmiştir.

Denetimli Serbestlik Müdürlüğü

Devlet tüzel kişiliğinin içinde ve Adalet Bakanlığı’nın taşra teşkilatında bulunan Denetimli Serbestlik Müdürlükleri, Adalet Komisyonları’nın bulunduğu yerlerde müdürlük olarak kurulmuşlardır. Bu müdürlükler Cumhuriyet Başsavcılığına bağlıdırlar.

Bu müdürlüklerde şu meslek grupları bulunmaktadır:

• Müdür
• Müdür yardımcıları
• Şefler
• Meslek elemanları (örneğin; psikolog, sosyolog, sosyal çalışmacı, öğretmen)
• İnfaz ve koruma memurları
• Diğer yardımcı personeller (örneğin; teknik ve yardımcı hizmetler)

Söz konusu müdürlüklerin soruşturma ve kovuşturma evresinde, kovuşturmadan sonraki evrede ve ceza infaz kurumundan salıverilme sonrasındaki evrede çeşitli görevleri bulunmaktadır. Bu görevlerinden bazıları, kısaca, şu şekilde sıralanabilir:

1. Adli kontrol kararlarının infazını gerçekleştirmek
2. Soruşturma evresinde Cumhuriyet Savcısı istemi üzerine şüpheli; kovuşturma evresinde mahkeme veya hakim istemi üzerine sanık hakkında SAR (Sosyal Araştırma Raporu) hazırlamak
3. Şüpheli ve suçtan zarar gören kişilere, istem üzerine, psikolojik, ekonomik ve sosyal destek vermek

Sonuç

Denetimli serbestlik, kanun ile tanımlandığı şekliyle hükümlüye uygulanan yaptırım ve tedbirlerin denetimidir. Bu şekilde gerçekleşen denetimli serbestlikteki asıl amaç; hükümlünün sosyal hayata olan katılımının sağlanması ve bununla beraber toplum güvenliğinin de uzun vadede sağlanmasıdır. Hakkında denetimli serbestlik uygulanmasını sağlayacak koşulların oluşması halinde kişiye bazı haklar tanınmaktadır. Aynı zamanda söz konusu infaz şekline uyulmadığını gösterir durumların oluşması ihtimalinde hükümlü tekrardan cezaevine gönderilmektedir. Bir tedbir olan denetimli serbestlik uygulaması, hükümlünün hürriyetinin sınırlandırılmamasını esas alarak, hükümlünün topluma tekrardan kazandırılması açısından büyük öneme sahiptir.