Hakaret Suçu

Hakaret suçu günlük hayatta çokça karşılaştığımız hakaret fiilinin TCK’da (Türk Ceza Kanunu) suç olarak tanımlanmasıyla hukukumuzda yer bulmaktadır. Peki hakaret suçu nasıl oluşur? Hangi söz veya davranışlar TCK anlamında hakaret suçu sayılır, hangileri sayılmaz? Hakaret suçu için TCK’da öngörülen ceza, zamanaşımı ve şikayet süreleri nedir? Bu yazımızda bu soruların cevapları yer almaktadır.

Hakaret Suçu Nedir?

Hakaret suçu bir kimseyi küçük düşürecek şekilde somut bir fiil ya da olgu isnat edilmesi veya sövmek suretiyle saygınlığını zedeleme girişiminde bulunulması durumudur. Somut bir fiil isnadında bulunmak ile sövmek bu suçun oluşumunda öngörülen seçimlik hareketlerdir. Dolayısıyla hakaret suçu için bunlardan en az birinin gerçekleşmesi aranır. Bunun yanında bu seçimlik hareketler kişilik hakkına saldırı teşkil etmesi dolayısıyla mağdurun onur, şeref ve saygınlığını incitecek nitelikte olmalıdır. Kişiyi toplum nazarında küçük düşürmeye yönelik olması gerekir.

Hakaret suçu kişinin huzurunda yüze karşı işlenebileceği gibi mağdurun yokluğunda da işlenebilir. Kişinin kendisine hakaret edildiğini doğrudan algılayabildiği ve bizzat işittiği hallerde yüze karşı hakaret söz konusudur. Gıyapta hakarette ise mağdur hakaret niteliğindeki söz veya davranışları bizzat duymamakla beraber üçüncü kişiler aracılığıyla öğrenmektedir. Mağdurun gıyabında hakaret suçu oluşması için bu suçun en az üç kişi muhattap alınmak suretiyle işlenmesi gerekmektedir. Bu kişilerle toplu ya da dağınık halde ihtilat edilmesi önem arz etmez. Dağınık ihtilat durumunda fail aynı eylem isnadında bulunmalıdır. Sadece bir kişiye ihtilat etmekle birlikte bu kişiden haberi yaymasını istediğinde de ihtilat şartı sağlanmış olacaktır.

Bu suçun oluşabilmesi için hakaretin yöneldiği kişi yani mağdur belirlenebilir olmalıdır. Dolayısıyla mağdurun ismi açıkça zikredilmese dahi somut olayın niteliğinden hakaretin kime yöneldiği anlaşılıyorsa bu şart sağlanmış olur. Örneğin mağdurun lakabının söylenmesi ya da failin mağdura takmış olduğu ismin söylenmesi halinde sadece mağdur tarafından anlaşılacak söylemler olsa bile hakaret suçu işlenmiş sayılır.

Hakaret oluşturan fiiller sözle olabileceği gibi yazı, görüntü, el ve beden hareketleriyle de bu suçun işlenmesi mümkündür. Nitekim TCK m.125/2 uyarınca bu suçun ileti yoluyla işlenmesi de mümkündür. İleti yoluyla hakaret sms, whatsapp mesajı, telefon görüşmesi, e-posta, mektup ve sosyal medya aracılığıyla olabilir. İleti yoluyla hakaret suçunun doğrudan mağduru muhatap alarak, örneğin mağdura mesaj atılmak suretiyle işlenmesi halinde huzurda hakaret söz konusu olur. İleti yoluyla hakaretin gıyapta işlenmesi için yine en az üç kişiye ulaşması, örneğin ayrı ayrı arayarak ya da en az üç kişinin olduğu tele-konferans yöntemiyle eylem gerçekleşmiş olmalıdır.

Fiil ya da olgu isnat etmek suretiyle hakaretin meydana gelmesi için kişinin fiziksel özellikleri hariç bu eylem veya olgunun ispatlanmamış olması gerekir. Örneğin; bir kimsenin cüzdanını çalmaya çalıştığı esnada faile yönelik hırsız söyleminde bulunulması hakaret oluşturmaz. Sövme, soyut bir değer yargısını niteliğinde olan ve herhangi bir somut eylem ya da olgu içermeyen rencide edici sözlerdir. Bir kimseye fiziksel bir engelini ifade etmek, kötü nitelik veya hastalık yüklemek, yakıştırmada bulunmak sövme suçunu oluşturur. Beddua niteliğindeki sözlerin hakaret oluşturmayacağı genellikle kabul edilir.

Ölmüş kişiye hakaret edilmesi durumunda TCK m.130’da düzenlenen “Kişinin hatırasına hakaret”, Atatürk’ün hatırasına karşı gerçekleştirilen hakaret niteliğindeki eylemler nedeniyle 5816 sayılı “Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakkında Kanun”un 1. maddesindeki suçlar gündeme gelecektir. Hakaret eyleminin yabancı devlet temsilcisine karşı işlenmesi halinde ise TCK m. 342’de düzenlenen suç oluşacaktır.

Hakaret suçu (basit hali) şikayete tabi bir suç olup şikayet süresi hakaret eden ve hakaret fiilinin öğrenildiği tarihten itibaren 6 aydır. Her halükarda şikayet hakkı fiilin gerçekleştiği tarihten itibaren olağan dava zamanaşımı süresi olan 8 yıl içerisinde kullanılmalıdır. Bu süre içerisinde şikayet hakkı kullanılmadığı takdirde bir daha kullanılması mümkün olmaz. Suçun nitelikli hali olan kamu görevlisine hakaret suçu ile Cumhurbaşkanına hakaret suçu ise şikayete tabi olmadığından Cumhuriyet Savcısı tarafından re’sen soruşturma başlatılır.

Suçun kamu görevlisine karşı işlenmesi haricinde hakaret suçu uzlaştırma prosedürüne tabidir. Dolayısıyla öncelikle bu prosedürün yerine getirilmesi, sonuç alınamadığı takdirde soruşturmaya veya duruma göre kovuşturmaya devam edilmesi gerekir. Hakaret suçu sebebiyle açılan davada görevli mahkeme Asliye Ceza Mahkemesidir.

Hakaret Suçu TCK

Hakaret suçu Türk Ceza Kanununun “Kişilere Karşı Suçlar” başlıklı 8. bölümünde ve 125. maddede düzenlenmiştir.  Madde metnini okumak için “TCK 125 Hakaret” başlıklı yazımızı görüntüleyebilirsiniz.

Hakaret Suçu Cezası

Suçun temel şekli olan TCK m.125/1 ile fiilin sesli, yazılı ve görüntülü bir iletiyle işlenmesini konu alan TCK m.125/2 düzenlemelerinde suçun faili, 3 aydan 2 yıla kadar hapis veya adli para cezası ile cezalandırılır. Bu suç için hapis ve adli para cezasının aynı anda verilmesi mümkün değildir. Hakim karar verirken neden hapis ya da adli para cezası verdiğini belirtmek, dolayısıyla bu hususu gerekçelendirmek mecburiyetindedir.

Suçun nitelikli hallerinin düzenlendiği TCK m.125/3 uyarınca faile verilecek ceza 1 yıldan az olamaz. Bu nitelikli haller;

1. Suçun kamu görevlisine karşı ve görevi dolayısıyla işlenmesi,
2. Suçun kişinin dini, siyasi, felsefi, sosyal, inanç, düşünce ve kanaatlerini açıklamasından, yaymasından, değiştirmesinden dolayı; mensup olduğu dinin gereklerine uygun davranmasından dolayı işlenmesi,
3. Suçun kişinin mensup olduğu dine göre kutsal kabul edilen değerlerden bahisle işlenmesi

şeklindedir.

Hakaret suçu alenen işlendiği takdirde TCK m.125/4’e göre faile verilecek ceza 1/6 oranında arttırılır. Görüldüğü üzere bu düzenlemede aleniyet şartı aranır. Suçun aleni şekilde işlenmesi için fiilin kamuya açık yerlerde gerçekleştirilmesi gerekir. Ayrıca fiilin belirsiz sayıda kişi tarafından görülmesi ve duyulması ihtimalinin bulunması gerekir. Örneğin; bir haber kanalında ya da sokakta sesli bir şekilde hakaret edilmesi durumunda suç aleni şekilde işlenmiş olur ve TCK m. 125/4 hükmü gündeme gelir.

Son olarak TCK m.125/5 düzenlemesine göre kurul halinde çalışan kamu görevlilerine görevlerinden ötürü hakaret edilmesi durumunda fiil bütün kurul üyelerine karşı yapılmış sayılacağından zincirleme suç hükümleri uygulanır. Bu durumda zincirleme suçun düzenlenmiş olduğu TCK m.43 uyarınca faile tek bir ceza verilir. Ancak verilecek ceza  1/4’ten 3/4’e kadar arttırılır. Örneğin; kişinin kamu işveren heyetine yönelik hakaret eyleminde bulunması durumunda TCK m. 125/5 gündeme gelir.

Hakaret Davası

Hakaret davası niteliği itibariyle bir ceza davası ve kamu davası niteliğinde olduğundan bu davanın açılması Cumhuriyet Başsavcılığı’nın görev ve sorumluluğundadır. Kısaca 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 170. maddesine göre hakaret sebebiyle ceza yargılamasına ilişkin kamu davasını açma görevi ve yetkisi Cumhuriyet Savcısına aittir.

CMK Md. 170/2 kapsamında Cumhuriyet Savcısı şikayet üzerine (suç duyurusu) yaptığı soruşturma neticesinde şüphelinin fiilinin TCK Md. 125 kapsamında hakaret suçu niteliğinde olduğuna kanaat getirdiğinde İddianame düzenleyerek Asliye Ceza Mahkemesi’nde dava açar. Dava açıldıktan sonraki aşamaya ise kovuşturma aşaması denilir. Cumhuriyet Savcısı tarafından İddianame düzenlenebilmesi için yeterli şüphenin varlığı aranacaktır.

Hakaret sebebiyle kişilik hakları ihlal edilen kişi ise 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 25. maddesine göre kişilik hakkını hakaret sebebiyle zedeleyen kişiye karşı hakaret davası niteliğinde maddi ve manevi tazminat talebinde bulunabilecektir. Nitekim TMK Md. 24’e göre; kişilik haklarına yapılan her türlü saldırı hukuka aykırı niteliktedir ve korunması gereken hukuki yarar mevcuttur.

Cumhurbaşkanına Hakaret Suçu

Cumhurbaşkanına hakaret suçu TCK m. 299’da düzenlenmiş olup bu suç için 1 yıldan 4 yıla kadar hapis cezası öngörülmüştür. Cumhurbaşkanına hakaretin bağımsız bir suç olarak düzenlenmesi, ülkeyi temsil etmesi dikkate alınarak onun kişiliğine karşı işlenen fiilin devlete karşı işlenmiş sayıldığı düşüncesine dayanmaktadır. Ancak bu düzenleme kişiye özel bir düzenleme olduğundan teoride Anayasa’nın 10. maddesindeki eşitlik ilkesine aykırı olduğu yönünde görüşler bulunmaktadır.

TCK 299. maddesinin ikinci fıkrasına göre cumhurbaşkanına hakaretin aleni bir şekilde yapılması halinde verilecek ceza 1/6 oranında arttırılır. Suçun aleni şekilde işlenmesine verilebilecek en büyük ve aynı zamanda sıkça karşılaştığımız örneği fiilin sosyal medya mecraları üzerinden işlenmesidir. Bunun dışında herkesin duyma olasılığı bulunan diğer mecralarda işlenmesi de aleniyete örnektir.

Bu suçtan dolayı kovuşturma yapılabilmesi belirtilen maddenin son fıkrası uyarınca Adalet Bakanının iznine tabidir.

Sonuç

Hakaret suçu bir kimseye somut bir fiil ya da olgu isnat ederek veya o kişiye sövmek suretiyle kişilik hakkına saldırıda bulunulması durumudur. Hakaret suçu mağdurun yüzüne karşı olabileceği gibi en az üç kişinin toplu veya ayrı ayrı muhattap alınmak şartıyla mağdurun gıyabında da işlenebilir. Mağdurun belirlenebilir olması, eylemin yazı, görüntü, el ve beden hareketleriyle gerçekleştirilmesinin mümkün olması hakaret suçunun özelliklerindendir. Eylemin kamu görevlisine karşı görevinden dolayı veya alenen işlenmesi gibi hakaret suçu için daha fazla cezayı gerektiren nitelikli haller TCK m. 125/3. ve 4. fıkralarda düzenlenmiştir.