Şikayete Bağlı Suçlar Ne Demektir?

Şikayete bağlı suçlar kanunda yazılı şekilde belirtilen ve mağduriyete uğrayan kişinin bu mağduriyetini arttırmamak amacıyla soruşturulması ve kovuşturulması şikayet şartına bağlanan suçlardır. İstisnai olarak düzenlenen şikayete tabi suçlar, kanunun lafzından açıkça anlaşılmaktadır.

Şikayet bağlı suçlar zarar gören kişinin, ceza soruşturmasının ve ceza muhakemesinin yapılmasını sağlamak için, “şikayet” yoluna başvurmasının zorunlu olduğu suçlardır. Şikayet yolunun amacı; ceza kovuşturmasının doğurabileceği mahzurları (sakıncaları), bazı suçları “şikayete bağlı suç” olarak kabul ederek, zarar gören kişi lehine önlemektir.

Şikayete bağlı suçlarda şikayet hakkını kullanacak kişi, tüzel kişi yahut gerçek kişi olabilmektedir. Kişiye sıkı sıkıya bağlı bir hak olan şikayet hakkı, ancak hak sahibi tarafından bizzat ve tüzel kişilerde yetkili organ tarafından kullanıldığında şikayete bağlı suçların soruşturulması veya kovuşturulması mümkün olmaktadır.

Şikayete Bağlı Suçların Özellikleri Nedir?

“Şikayete tabi suçlar” olarak düzenlenen suçlar; kişiler arasındaki her olumsuzluğun davaya konu edilmek suretiyle kişilerin özel alanına yapılacak müdahaleyi engellemek, mağdurun uğradığı zararın karşılığının ödenmesini sağlamak ve şikayete tabi suçlar kategorisine giren olayın daha büyük kitleler tarafından duyulmasını önleyerek mağdurun onurunun zarar görmesini önlemek gibi amaçların gerçekleştirilmesi doğrultusunda düzenlenmiştir.

Şikayete tabi suçların bazı özellikleri:

• Suçun şikayete tabi olduğu kanunda yazılı olmalıdır.
• Şikayet hakkı, suçtan zarar gören tarafından kullanılabilmektedir.
• Şikayet hakkı kanun ile düzenlenen süre içerisinde yapılmalıdır (TCK m.73/1).
• Şikayetin kanun ile düzenlenen ilgili makamlara yapılması gerekmektedir (CMK m.158).
• Şikayet hakkından her zaman vazgeçilebilmektedir.
• Bazı istisnalar dışında, şikayete tabi olan suçlar uzlaşma kapsamındadır. (Örneğin; cinsel saldırı, cinsel taciz, mala zarar verme, dolandırıcılık…)
• Kural olarak şikayete tabi suçlarda hüküm kesinleşene kadar davadan vazgeçilmesi mümkündür. (İstisna: Çek Kanunu’na tabi olan şikayete bağlı suçlarda karar kesinleştiğinde dahi şikayetten vazgeçilmesi mümkündür.)
• Şikayet hakkı sahibinin yargılamada bazı hakları mevcuttur. (Örneğin; delillerin toplanmasını isteme, tanıkların davetini isteme, duruşmadan haberdar edilme…)

Şikayete Bağlı Suçlar Nelerdir?

Bir suçun kanuni açıklamasında; “mağdurun şikayeti üzerine”, “şikayet üzerine”, “mağdurun şikayetine bağlıdır” gibi ifadelerin yer alması o suçun, şikayete bağlı suç olması için gereklidir. İstisnai olarak düzenlenmiş olan bu şikayete tabi suçlar, kanunda açıkça yazılarak belirtilmektedirler.

TCK’da yer alan şikayete tabi suçlardan bazıları şu şekilde listelenebilir:

1. Kasten yaralama (m.86/2)
2. Taksirle yaralama (m.89) (istisna: bilinçli taksir)
3. Cinsel saldırı (m.102/1-102/2)
4. Reşit olmayanla cinsel ilişki (m.104/1)
5. Cinsel taciz (m.105/1)
6. Tehdit (m.106/1)
7. Konut dokunulmazlığının ihlali (m.116/1-2-4)
8. İş ve çalışma özgürlüğünün ihlali (m.117/1)
9. Kişilerin huzur ve sükununu bozma (m.123)
10. Hakaret (m.125) (istisna: m.125/3-a)
11. Kişiler arasındaki konuşmaların dinlenmesi ve kayda alınması (m.133)
12. Özel hayatın gizliliğini ihlal (m.134)
13. Hırsızlık suçunun daha az cezayı gerektiren halleri (m.144)
14. Kullanma hırsızlığı (m.146/1)
15. Mala zarar verme (m.151)
16. Güveni kötüye kullanma (m.155/1)
17. Bedelsiz senedi kullanma (m.156)
18. Hukuki alacağı tahsil amacıyla dolandırıcılık (m.159)
19. Kaybolmuş ya da hata ile ele geçmiş eşyanın tasarrufu (m.160)
20. Yakın akrabanın işlediği malvarlığı suçları (m.167/2) (istisna: yağma)
21. Açığa imzanın kötüye kullanılması (m.209/1)
22. Aile hukukundan kaynaklanan yükümlülüğün ihlali (m.233/1)
23. Çocuğun kaçırılması ve alıkonulması (m.234/3)
24. Ticari sır, bankacılık sırrı veya müşteri sırrı niteliğindeki bilgi veya belgelerin açıklanması (m.239) (istisna: m.239/4)

Şikayet Hakkı

Şikayete tabi suçlar, kişiye sıkı sıkıya bağlı bir hak olan şikayet hakkının kullanılmasıyla kovuşturulmakta ya da soruşturulmaktadır. Bu hak, TCK m.131/2 dışında, mirasçılara geçebilen bir hak değildir. Şikayete tabi suçlar için gerekli olan şikayet hakkı, yetkili bir kişi tarafından kullanıldığında geçerlilik arz etmektedir. Aksi takdirde şikayete tabi suçlar soruşturulamayacak ve kovuşturulamayacaktır.

Şikayete tabi suçlarda kullanılan şikayet hakkı, kanunda düzenlenen bazı şikayete bağlı suçlarda fiile, bazılarında ise failin niteliğine göre düzenlenmiştir. Mutlak olarak takip edilen şikayete bağlı suçlar (örneğin; taksirle yaralama, reşit olmayanla cinsel ilişki, cinsel taciz), şikayet şartı gerçekleşmeden mutlak olarak takip edilememektedirler. Bu kategoriye giren şikayete bağlı suçlara “mutlak şikayete bağlı suçlar” denmektedir. Diğer şikayete bağlı suçlar ise “nispi şikayete bağlı suçlar“ olarak adlandırılmaktadır.

Şikayete Bağlı Suçlarda Zamanaşımı

TCK m.73/1’de düzenlendiği üzere şikayete bağlı suçlarda zamanaşımı süresi, şikayette bulunmaya hakkı olan kişinin eylemi ve faili bildiği ya da öğrendiği günden itibaren, 6 aydır. Kanunun lafzında bu iki hususun da bilinmesi gerekliliği vurgulandığından birisinin öğrenilememesi durumunda söz konusu altı aylık süre başlamayacaktır (TCK m.73/2). Birisinin diğerinden daha sonra öğrenilmesi ihtimalinde ise, hangisi en geç öğrenildi ise süre o tarihten itibaren başlayacaktır. 6 aylık süre hak düşürücü olmakla beraber, şikayet hakkına sahip olan birden fazla kişi varsa ve bazısı bu süreyi geçirmişse; şikayete tabi suçlarda süreyi kaçırmayan kişiler bakımından bir hak kaybı yaşanmayacaktır.

Şikayet müessesesinde 6 ay olan hak düşürücü süreye rağmen, dava zamanaşımı süresi TCK m.66’daki düzenlemeye uygun olacağından buradaki süreler geçtikten sonra, hak düşürücü süre dolmasa dahi, şikayet hakkı şikayete bağlı suçlara ilişkin olarak kullanılamayacaktır.

Şikayetten Vazgeçme

Şikayete bağlı suçların doğal sonucu olarak ortaya çıkan şikayet dilekçesi hakkından vazgeçilmesi, kovuşturma aşamasında kamu davasını düşürür ve soruşturma aşamasında takipsizlik kararı verilmesine sebep olur.

Bir suçun iştirak halinde işlenmesi durumunda, şikayet hakkına sahip olan kişi bu hakkından sanıklardan birisi için vazgeçerse, diğer sanıklar için de vazgeçmiş sayılmaktadır. Burada önem arz eden nokta, kanunda aksinin yazılı olarak belirtilmemesi kaydıyla, sanığın kabulüdür. Masumiyet karinesi sebebiyle şikayete bağlı suçlarda şikayetten vazgeçme, sanık kabul etmedikçe, sanığı etkilememektedir.

TCK m.73/6:

Kanunda aksi yazılı olmadıkça, vazgeçme onu kabul etmeyen sanığı etkilemez.

Son olarak; şikayetten vazgeçildiğinde, bu vazgeçmeden vazgeçilmesi mümkün olmamaktadır.

Hukuk Mahkemesindeki Hakların Saklı Tutulması

Şikayete bağlı suçlarda, sahip olunan şikayet hakkından vazgeçilmesi mümkündür. Ancak, şikayet hakkından vazgeçilmesi şikayete bağlı suçlara ilişkin açılabilecek olan hukuk davalarından da vazgeçildiği anlamına gelmemektedir. TCK m.73/7’de:

Kamu davasının düşmesi, suçtan gören kişinin şikayetten vazgeçmiş olmasından ileri gelmiş ve vazgeçtiği sırada şahsi haklarından da vazgeçtiğini ayrıca açıklamış ise artık hukuk mahkemesinde de dava açamaz.

şeklinde belirtildiği üzere; şikayete bağlı suçlarda şikayet hakkının kullanılması zorunluluğu hukuk davalarını kapsamamaktadır.

Şikayete Bağlı Olmayan Suçlar

Şikayete bağlı olmayan suçlar bakımından suçun işlenmesi ile soruşturma aşaması re’sen başlatılmaktadır ve işlemler kamu davası olarak sürdürülmektedir. Bu tür suçların soruşturmasındaki amacın mağduriyetin giderilmesine yönelik olması, mağdur edilen kişinin şikayette bulunup bulunmamasına bağlanan bir sonuç değildir.

Şikayete bağlı olmayan suçlarda zamanaşımı süresi, suçlar arasında farklılık göstermektedir. Örneğin; kasten öldürme suçunda 25 yıl, kasten yaralama suçunda 6 aylık, çevrenin kasten kirletilmesinde ise 8 yıllık zamanaşımı süresi mevcuttur.

TCK’da şikayete bağlı olmayan suçlardan bazıları şunlardır:

• Kasten öldürme (m.81)
• Kasten yaralama (m.86)
• Şantaj (m.107)
• Çocuk düşürme (m.100)
• Hırsızlık (m.141)
• Dolandırıcılık (m.157)
• Nitelikli Dolandırıcılık (m.158)

Sonuç

Şikayete bağlı suçlar ancak şikayet hakkının kullanılması ile soruşturulup kovuşturulabilmektedir. Kanundaki suçlar kural olarak re’sen soruşturulup, kovuşturulabilmektedir ancak bu kuralın istisnası olan şikayete bağlı suçlarda bu ancak bazı koşulların sağlanması durumunda mümkün olabilmektedir. Şikayet hakkının kullanılması ve kullanıldıktan sonra bu haktan vazgeçilmemesi şikayete bağlı suçlar için bir şarttır ve şikayet hakkını kullanmaya yetkili bir kişinin bu hakkını süresinde kullanması şikayete bağlı suçlar için adeta bir kilit noktasıdır.