Mobbing Nedir?

Mobbing Latince kökenli bir sözcüktür ve psikolojik şiddet, taciz, yıldırma, baskı gibi anlamlara gelmektedir. Mobbing iş hukukunda ise iş yerinde psikolojik yıldırma anlamına gelir. İş yerinde tek bir çalışan ya da çalışanları hedef alarak yapılan kötü davranışlar, sindirme, psikolojik şiddet eylemleri mobbing olarak adlandırılır. Bir eylemin mobbing sayılması için çalışan ya da çalışanlara sürekli ve sistematik şekilde uygulanması gerekir. Öfke anında bir defaya mahsus kötü bir davranış bu anlamda kullanılmaz.

Sanılanın aksine sadece iş yeri hiyerarşisinde üste bulunanların altlara uyguladığı bir durum değildir. Çalışanın çalışana uyguladığı bu tarz eylemler de iş yerinde psikolojik taciz olarak nitelendirilir.

Mobbing Ne Demek?

Mobbing (iş yerinde psikolojik taciz), genellikle hiyerarşik bir yapının olduğu iş yerinde güçlü çalışanın altında kalan başka bir çalışan ya da çalışanları rahatsız edici davranışlarla sistematik olarak taciz etmesidir. Psikolojik baskı kurmasıdır. İş yerinde mobbing şeklinde psikolojik taciz tüm kuruluşlarda görülmesine karşın özellikle kar amacı gütmeyen iş yerlerinde, okullarda ve sağlık alanında daha yaygındır.

Bir eylemin iş yerinde psikolojik şiddet sayılması bazı unsurları taşımasına bağlıdır. Bu unsurlar şunlardır:

• Psikolojik şiddet sayılabilecek eylem iş yerinde gerçekleşmelidir.
• Sistemli ve sürekli yapılmalıdır.
• Bezdirme ve işten uzaklaştırma gibi amaçlarla kasti yapılmalıdır.
• Bu eylemlere maruz kalan mağdurun iş performansı, bedenen ya da psikolojik sağlığından bir zarara yol açmalıdır.

Mobbing, çalışan için iş yerini çekilmez hale getirmekte, bu durum kişinin sosyal hayatını da olumsuz etkilemektedir. Tacizi uygulayanlarca bu eylemler iş yerini disipline etme, performansı artırma gibi sebepler öne sürülerek meşrulaştırılmaya çalışılmaktadır.  Çalışan gününün önemli bir kısmini işte geçirmektedir. İş yerinde psikolojik tacize uğrayan çalışan yaptığı işte performans düşüklüğü yaşamakta bu durum daha fazla stres olmasına sebep olmaktadır. Günlük yaşamını dahi etkileyen iş yerindeki psikolojik şiddet bazen çalışanın bile farkında olmayan tutum ve davranışlarla kendini göstermektedir. Bazen de bu durum normal kabul edilmekte, şiddet normalleştirilmektedir. Kimi durumda da kişi işsiz kalmaktan korktuğu için sesiz kalmayı seçmektedir.

İş yerinde psikolojik tacize maruz kalan çalışan için hukuki yollar bulunmaktadır. Psikolojik şiddet normalleştirilmemeli, bu duruma maruz kalanlar korkmadan hukuki yollardan hakkını aramalıdır.

İş Yerinde Mobbing

Mobbingin taraflarına göre, iş yerinde psikolojik tacizi üçe ayırabiliriz. Bunlar:

1. Yatay mobbing: İş yerinde eşitler arasındaki psikolojik şiddettir. Genellikle rekabet ve kişisel hoşnutsuzluk gibi sebeplerle aralarında ast-üst ilişkisi bulunmayan çalışanın diğer çalışana kötü davranışlarda bulunmasıyla aralarındaki güç dengesinin mağdur aleyhine bozulmasını ifade eder.
2. Düşey mobbing: Failin gücünü iş yerindeki hiyerarşisinden aldığı psikolojik taciz türüdür. Üst durumundaki işveren, işveren vekili, yönetici, amir talimat verme, sevk ve idare etme görevlerini kötüye kullanarak asta uyguladığı eylemlerdir. En çok karşılaşılan psikolojik şiddet türüdür.
3. Dikey mobbing: Ast durumundaki çalışanın üst durumundaki işveren, işveren vekili, yönetici, amirine uyguladığı psikolojik şiddettir. Birden çok çalışanın birlikte hareket etmesi gerekir. Verilen emirleri sorgulama veya küçük düşürme gibi amaçlarla üstü yıldırmaları dikey psikolojik şiddet olarak adlandırılır.

Mobbing Örnekleri

Mobbinge sebep olacak davranışlar çeşitli şekillerde ortaya çıkmaktadır. İşyerinde psikolojik taciz sayılabilecek en yaygın örnekler şöyledir:

• Çalışanı istifaya zorlayan tutum ve davranışlar,
• Çalışana sürekli anlamsız işler verilmesi,
• İş performansı dışında ağır işler verilmesi,
• Devamlı yüksek sesle hakaret edilmesi ve eleştirilmesi,
• Sürekli çalışma yerinin değiştirilmesi,
• Cinsel ve sözlü tacizde bulunulması,
• Fiziksel şiddet tehdidinde bulunulması,
• Ayrımcılık oluşturacak davranışlarda bulunması,
• Çalışanın yalnızlaştırması,
• Küçük düşmesine sebep olacak davranışlarda bulunması,
• Çalışanın fikirlerini önemsenmemesi, alaya alınması,
• Çalışan hakkında asılsız söylentiler yaymak ve imalar da bulunmak,
• Görevinin yerine getirilmesinin zorlaştırılması.

Mobbing Davası

Mobbinge maruz kalan işçi iş sözleşmesini haklı nedenle feshedip maddi ve manevi tazminat davası açabilir ya da TCK m.105 ve 109. maddeleri gereğince ceza davası açma yoluna gidebilir.

Bu davalarda dikkate alınacak temel düzenleme Türk Borçlar Kanunu’nun 417. maddesidir.

“ İşveren, hizmet ilişkisinde işçinin kişiliğini korumak ve saygı göstermek ve işyerinde dürüstlük ilkelerine uygun bir düzeni sağlamakla, özellikle işçilerin psikolojik ve cinsel tacize uğramamaları ve bu tür tacizlere uğramış olanların daha fazla zarar görmemeleri için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür.

İşveren, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak; işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdür.

İşverenin yukarıdaki hükümler dâhil, kanuna ve sözleşmeye aykırı davranışı nedeniyle işçinin ölümü, vücut bütünlüğünün zedelenmesi veya kişilik haklarının ihlaline bağlı zararların tazmini, sözleşmeye aykırılıktan doğan sorumluluk hükümlerine tabidir.”

Kanun metninden de anlaşılacağı üzere işverenin, işçiyi koruma ve gözetme, işçinin psikolojik sağlığını bozacak davranışlara karşı gerekli tedbirleri almakla yükümlüdür. Ayrıca işveren kendi eylemleriyle birlikte diğer işçilerinin eylemlerinden de mağdur işçiye karşı sorumludur.

İş yerinde psikolojik tacize maruz kalan işçi, iş sözleşmesini haklı sebeple feshederek;

• Kıdem tazminatı,
• Varsa tüm fazla mesai ve işçilik alacaklarını,
• Manevi tazminat,

taleplerinde bulunabilir.

Mobbing Cezası

Mobbing ayrıca adli bir suçtur. Bu sebeple işçi ceza davası açılması için Cumhuriyet Başsavcılığı nezdinde suç duyurusu başvurusu yapma yoluna da gidebilir. Türk Ceza Kanunu’nda mobbingin açık bir tanımı yoktur. Ancak bu psikolojik şiddet Türk Ceza Kanununda yazan bazı suçlara vücut verebilmektedir. Bu durumda mağdur savcılığa suç duyurusunda bulunmalıdır. İşyerinde cinsel taciz boyutundaki mobbing için TCK m.105; bir yere gitmek ya da bir yerde kalmaya zorlayarak çalışanın hürriyetinden yoksun bırakıldığı durumda TCK m.109 gündeme gelecektir.

TCK m.94’de kamu görevlisinin insan onuruyla bağdaşmayan, ruhsal ve bedensel açıdan kişinin acı çekmesine ve aşağılanmasına sebep olacak davranışları suç sayılmıştır. Suçun işlenmesine iştirak eden herkesin kamu görevlisi gibi cezalandırılacağı öngörülmüştür. Suçun ihmali davranışla işlendiği durumda cezadan indirim yapılmayacaktır.

İşçi hakları kapsamında işçi bu durumda psikolojik şiddete başvuran işverenden, işveren vekilinden, yöneticiden doğrudan tazminat isteme hakkına da sahiptir.

Mobbing Davalarında İspat

Mobbing davalarında Yargıtay’ın benimsediği içtihada göre, kesin deliller aranmamaktadır. Kuşku uyandıran deliller sunulması halinde psikolojik şiddet uygulanmadığını ispat etme yükümlülüğünün işverene geçeceği kabul edilmektedir.  Ayrıca iş yerinde psikolojik tacizin oluşması  için kişilik haklarının ağır şekilde ihlal edilmesi gerekmemektedir. Hafif sayılabilecek ihlaller bu psikolojik şiddetin kabulü için yeterlidir.

İspat için genel geçer bir yol bulunmamaktadır ancak yardımcı olabilecek birkaç öneriyi şöyle sıralayabiliriz:

• Yapılan davranışları gün gün tarih ve saat belirtecek şekilde ayrıca bu davranışlara şahit olan isimlerle birlikte not etmek,
• İletişim araçlarıyla yapılan şiddetin kopyalarını almak (Örneğin; whatsapp konuşmalarının çıktısının alınması),
• Psikolojik tedavi görülmüşse bunu belgelendiren bir doktor raporu almak,
• Daha önce mobbing şikâyetinde bulunmuşmuş ise buna ait bir kayıt, (Şikayette bulunabileceğiniz araçlar şöyledir; ALO 170, CİMER, BİMER, Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlükleri)

Sonuç

Mobbing maalesef birçok çalışanın kâbusudur. Kimi zaman aşağılama, kimi zaman anlamsız ağır işler verilmesi gibi davranışlarla kendini gösteren işyerinde mobbing şeklindeki bu psikolojik taciz, çalışanı psikolojik ve fizyolojik olarak etkilemektedir.

İş yerinde psikolojik tacize maruz kalan çalışan için hukuki yollar mevcuttur. Çalışan haklı sebeple iş sözleşmesini feshedebilir. Uğradığı psikolojik şiddetin tespiti ve maruz kaldığı manevi zararın tazmini için ayrıca dava yoluna başvurabilir. Türk Ceza Kanunundaki ilgili suçların oluşması durumunda Cumhuriyet Başsavcılığı nezdinde suç duyurusunda bulunabilir.