Fazla Mesai Hesaplama

Fazla mesai kavramı bir işçinin haftada kırk beş saati (45 saati) aşan çalışmasını ifade etmek için kullanılır. Fazla mesai yapılabilecek haller 4857 Sayılı İş Kanununun 41. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre ülkenin genel yararı, yapılan işin niteliği, yapılan işteki üretimin artırılmak istenmesi vb. durumlarda işçilerden fazla mesai yapması istenebilecektir. Lakin bir sene içerisinde fazla mesai iki yüz yetmiş saatten fazla olamaz.

Fazla Mesai Ücreti Hesaplama

Fazla mesai ücreti haftalık kırk beş saatten fazla çalışma yapan işçiler için söz konusu olmaktadır. İşçi kırk beş saati aşan çalışmasının her bir saati için normal çalışma ücretinin yüzde elli yükseğini alır. Örnek verecek olursak; işçinin kırk beş saati aşmayan bir saatlik çalışmasının karşılığı 20,00. TL olsun. İşçinin fazla mesai yaptığı her saat için alacağı ücret normal çalışma ücretinin yüzde elli (%50) yükseltilmiş hali olduğuna göre, saatlik 20,00.TL ile çalışan işçinin fazla mesai karşılığı alacağı saat başı ücret 30.00 TL. olacaktır. Bir haftada on saat fazla çalışma yapan işçinin alacağı toplam fazla çalışma ücreti 300,00. TL olacaktır.

Fazla mesai yapan işçi zamlı ücret yerine isterse, fazladan yapmış olduğu her saat çalışma için bir buçuk saatlik serbest zaman hakkı elde ederek bu süreyi kullanabilir.

Zorunlu nedenler veya olağanüstü hallerde yapılan fazla çalışmaları hariç olmak üzere maden işinde yer altında çalışan işçiye normal süresinde fazladan çalışma yaptırılamaz.

Fazla çalışma yapan yer altı maden işçileri için ödenmesi gereken ücret; normal saatlik ücretinin yüzde yüz (%100) fazlasıdır. Örneğin; bir yer altı işçisinin normal saatlik ücreti 30,00 TL olsun. Fazla çalışma yaptığı her saat için alacağı saatlik ücret yüzde yüz fazlası olan 60,00 TL olacaktır.

Yine sağlık sebeplerine dayanan sınırlı veya kısa süreli işlerde, gece çalışmalarında fazla çalışma yapılamayacağı kanunun ilgili maddesi ile hüküm altına alınmıştır.

Gece Çalışması Nedir?

Gece çalışması saat 20.00′ de başlar ve 06.00′ ya kadar sürer. İşçilerin gece çalışma süresi günlük yedi buçuk saati kural olarak geçemez. Fakat bazı iş sektörlerinde işçinin de yazılı rızası alınarak yedi buçuk saati aşan gece çalışması yapılması mümkündür. Bu durumlarda da işçinin ücreti normal ücretinden fazla olacak şekilde hesaplanarak ödenmelidir.

Yedi buçuk saatten fazla gece çalışması yapılabilecek iş sektörleri şunlardır:

• Turizm,
• Özel güvenlik,
• Sağlık hizmeti

Denkleştirme

Çalışma süresi İş Kanununun 63. maddesinde belirlenmiştir. Buna göre çalışma süresi bir haftadan en fazla kırk beş saat olmalıdır. Aksi sözleşmeyle düzenlenmemişse haftalık çalışma süresi çalışma yapılan tüm günlere eşit olarak bölünür ve uygulanır.

Yer altı işçileri hakkında ayrı bir düzenleme yapılmıştır. Buna göre yer altı işçileri günde en fazla yedi buçuk saat çalışma yapabilir. Haftalık çalışma süreleri de otuz yedi buçuk saati aşamaz.

İşçi ve işveren tarafından anlaşma yapılması halinde günlük on bir saatlik çalışma süresini aşmamak kaydıyla haftanın tüm günlerine haftalık çalışma süresi dağıtılabilir. Böyle bir anlaşma olduğu hallerde iki aylık çalışma süresi içerisinde bulunan haftalık çalışma süreleri kanunla belirtilen sınırları aşmamalıdır. İşte bu denkleştirmenin yapıldığı durumlarda işçinin haftalık çalışma süresi kırk beş saati aşsa dahi denkleştirme yapıldığı için fazla mesai ücreti işçi tarafından talep edilemeyecektir.

Denkleştirme süresi her ne kadar iki aylık süre olarak belirtilmiş olsa da İş Kanunun ilgili maddesinde toplu iş sözleşmesiyle bu sürenin dört aya kadar artırılabileceği hüküm altına alınmıştır. Turizm sektöründe ise bir istisna söz konusudur. Buna göre turizm sektöründe dört aylık süre baz alınarak bu süre içerisindeki ortalama çalışma yapılan süre, normal haftada yapılan çalışma süresini aşmamalıdır. Turizm sektöründe denkleştirme süresi altı aya kadar toplu iş sözleşmesiyle artırılabilecektir.

Zorunlu Nedenlerle Fazla Mesai

Zorunlu nedenlerle fazla mesai yapılan haller mevcuttur. Bu hallerde fazla çalışma yapan işçilere dinlenme süresi verilmelidir.

Zorunlu nedenlerle fazla çalışma yapılması gereken durumlar 4857 Sayılı İş Kanununun 42. maddesinde sayılmıştır ve aşağıdaki gibidir:

• İşin yapılmasını sağlayan makinelerde, tesisatta arıza olması,
• Arızanın mümkün görüldüğü hallerde,
• Gerekli araç ve gereçlerin acilen yapılması gerekiyorsa,
• Zorlayıcı sebeplerin ortaya çıkması.

Yukarıda sayılan durumlarda işçilerin tamamı veya bir kısmına fazla mesai yaptırılması mümkündür.

Olağanüstü Hallerde Fazla Mesai

Cumhurbaşkanı günlük çalışma süresini olağanüstü durumların varlığı halinde işçinin en üst çalışma kuvvetine kadar çıkarabilir. Olağanüstü hallerden kasıt; seferberlik ve yurt savunmasıdır. Cumhurbaşkanı günlük çalışma süresini artırırken işlerin çeşidini ve derecesini göz önünde bulundurur. Bu gibi durumlarda çalışma yapan işçiler fazla mesai ücreti almaya hak kazanır.

Telafi Çalışması

Telafi çalışması yapıldığı durumlarda işçinin fazla mesai ücreti talep etme hakkı bulunmamaktadır. İşveren tarafından telafi çalışması yaptırılabilecek haller 4857 Sayılı İş Kanununun 64. maddesinde açıklanmıştır.

Buna göre;

• Zorunlu sebeplerin ortaya çıkması nedeniyle işlerin durması,
• Genel tatil ve ulusal bayramdan önce işyerinin tatil edilmesi,
• Genel tatil ve ulusal bayramdan sonra işyerinin tatil edilmesi,
• Çeşitli nedenler normal çalışma süresinin altında çalışma yapılması,
• İşlerin tatil edilmesi,
• İşçin işverenden talep etmesi halinde işçiye izin verilmesi.

Yukarıda sayılan durumlardan birinin mevcut olması halinde işveren dört ay içerisinde olması şartı ile işçilere telafi çalışması yaptırmaya yetkilidir. Telafi çalışması süresi Cumhurbaşkanı tarafından iki katına kadar artırılabilir. Telafi çalışması günlük on bir saatlik çalışma süresini aşmamak kaydı ile günde üç saatten fazla olamaz. İşçi iş günleri dışında tatil günlerinde telafi çalışması yapmaya zorlanamaz.

Fazla Sürelerle Çalışma

Fazla mesai ücreti haftalık kırk beş saati aşan çalışmalar için söz konusu olurken; fazla sürelerle çalışma ise işveren tarafından haftalık çalışma saatinin işçiyle yapılan karşılıklı sözleşme neticesinde kırk beş saatin altında belirlendiği hallerde bu süreyi aşan kırk beş saate kadar olan çalışmalarda ortaya çıkmaktadır. Fazla sürelerle çalışma ücretiyle fazla mesai ücreti arasındaki en büyük fark saat başına ödenen ücrettir.

Buna göre;

• Fazla mesaide her bir saat için ödenecek ücret, normal saatlik ücretin yüzde elli artırılması neticesinde elde edilen miktardır.
• Fazla sürelerle çalışmada ise her bir saat için ödenecek ücret, normal saatlik ücretin yüzde yirmi beş artırılması neticesinde elde edilen miktardır.

Fazla sürelerle çalışma karşılığında zamlı ücret almak istemeyen işçi bunun yerine yapmış olduğu her bir saatlik fazla sürelerle çalışma karşılığında bir saat on beş dakikalık süreyi serbest zaman olarak kullanabilir.

İşçi fazla mesai veya fazla sürelerle çalışma sebebiyle hak kazandığı serbest zamanı altı ay içerisinde kullanmalıdır. Altı ay içerisinde söz konusu olan serbest zamanlar sebebiyle işçinin ücretinde herhangi bir kesinti yapılamaz.

Fazla sürelerle çalışma yapılabilmesi için işçinin onayı mutlaka aranır. Aksi halde işçi için haklı nedenle fesih hakkı gündeme gelebilecektir. Fazla sürelerle çalışma ve fazla çalışmaya ilişkin uygulama hükümleri yönetmelikle düzenlenir.

Dava Yoluyla Fazla Mesai Ücreti

İşten fazla mesai ücretlerini almadan ayrılan işçi, işçi haklarından olan bu ücreti tahsil etmek amacıyla öncelikle zorunlu arabuluculuğa başvurmalıdır. Arabuluculuktan olumlu sonuç alamayan işçi arabulucu tarafından düzenlenen son tutanakla (anlaşamama tutanağı) iş mahkemesine başvurarak dava açabilir. Fazla mesai ücretlerinde zamanaşımı beş yıldır. Beş yıllık zamanaşımı ücrete hak kazanma anında başlar.

Fazla Mesai Yargıtay Kararları

Fazla mesai hakkında verilen Yargıtay kararları aşağıda listelenmiştir.

İstinaf Mahkemesi tarafından verilen karar: Davacı işyerinde tanıkların çoğunun beyanlarına göre, son 2 aya kadar haftada 6 gün, 08.00-17.00 ve 17.00-01.00 saatleri arasında çalışıldığı, bu çalışma düzeninde günlük 1 saat ara dinlenmenin düşülmesi ile haftalık 3 saat fazla mesai yapıldığı anlaşılmaktadır. Bazı tanıkların fazla mesailerin ödendiğini, bazıları izin kullandırıldığını, bazı tanıklar ise ödenmediğini beyan etmiştir. Fazla mesai ücretlerinin ödendiğini ispat yükü işveren üzerindedir. Davacı işveren yazılı belgelerle fazla mesai ücretlerinin ödendiğini ispatlayamamıştır. Bu nedenle davanın reddine karar verilmesinde isabetsizlik görülmemiştir…\” gerekçesiyle davacı vekilinin istinaf başvurusunun esastan reddine karar verilmiştir.

Yargıtay Kararı: Tarafların iddia, savunma ve dayandıkları belgelere, uyuşmazlığın hukuki nitelendirilmesi ile uygulanması gereken hukuk kurallarına, dava şartlarına, yargılamaya hâkim olan ilkelere, ispat kurallarına ve temyiz olunan kararda belirtilen gerekçelere göre davacı vekilinin aşağıdaki paragrafın kapsamı dışındaki temyiz itirazları yerinde görülmemiştir.

Somut uyuşmazlıkta, davacı Kurumda fazla çalışma yapıldığı işyeri kayıtları ile sabittir. Ancak bordrolardaki fazla çalışma tahakkuklarının ödenip ödenmediği ya da fazla çalışma karşılığında serbest zaman kullandırılıp kullandırılmadığı anlaşılamamaktadır. Bu hususlar netleştirildikten sonra karar verilmesi gerekirken eksik inceleme ve araştırmayla sonuca gidilmesi bozmayı gerektirmiştir.

Açıklanan sebeple;

1. Temyiz olunan, İlk Derece Mahkemesi kararına karşı istinaf başvurusunun esastan reddine ilişkin Bölge Adliye Mahkemesi kararının ORTADAN KALDIRILMASINA

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi Esas: 2022/ 13986 Karar: 2022 / 17891 Karar Tarihi: 27.12.2022

YARGITAY 9. Hukuk Dairesi’nin 2022/ 15904 Esas, 2023 / 58 Karar Sayılı 09.01.2023 Tarihli Kararı;

1. Tarafların iddia, savunma ve dayandıkları belgelere, uyuşmazlığın hukuki nitelendirilmesi ile uygulanması gereken hukuk kurallarına, dava şartlarına, yargılamaya hâkim olan ilkelere, ispat kurallarına ve temyiz olunan kararda belirtilen gerekçelere göre davalı vekilinin aşağıdaki paragrafların kapsamı dışındaki temyiz itirazları yerinde görülmemiştir.

2. Taraflar arasında davacının fazla çalışma ücretine hak kazanıp kazanmadığı hususu uyuşmazlık konusudur. Yargıtayın kararlılık kazanmış olan uygulamasına göre yurt dışına sefer yapan tır şoförlerinin salt tanık deliline dayanarak fazla çalışma ücreti talep etmeleri mümkün değildir. Tanıkların anlatımları kendi çalışma saatleri ile ilgili olup dava açan tır şoförü ile aynı seferde görev yapmamaları sebebiyle günlük çalışma saatlerini tam olarak bilmeleri mümkün değildir. Öte yandan uluslararası tır şoförleri mesailerini kendileri belirledikleri gibi günlük tır kullanımıyla ilgili sıkı trafik mevzuatına uymak zorundadırlar.

3. Davacı, davalı işyerinde ağır vasıta şoförü, nakliye işçisi ve araç bekçisi olarak çalıştığını, yurt içi ve yurt dışında ev nakliyesi işi ile uğraştığını iddia etmiş, iddiasını ispat amacıyla tanık deliline dayanmıştır. Dosyada imzalı puantaj kayıtları mevcut olmamakla beraber, davacının kullandığı araçlara ait takometre kayıtlarının da bulunmadığı belirgindir. Bu delil durumu karşısında dosyada mübrez bilirkişi raporunda, taraf tanık beyanlarının birlikte değerlendirilmesi sonucunda davacının çalışmaları konusunda yurt içi – yurt dışı çalışması olarak ayrım yapılmış ayrıca davacının ev nakliyesi işi yaptığı ve yine yurt içinde iken …’ye yük götürüp getirdiği dönemler de ayrı ayrı değerlendirilerek fazla çalışma ücreti alacağı hesaplanmıştır.

Dosya kapsamı ve mevcut delillerden davacının yurt içinde ve yurt dışında taşımacılık işi yaptığı; yani uluslararası tır şoförü olarak çalıştığı noktasında taraflar arasında bir uyuşmazlık bulunmadığına göre davacının yapılan işin niteliği itibarıyla yurt dışında tır şoförü olarak çalıştığı dönemlerde fazla çalışma ücretine hak kazanması mümkün değildir. Pasaport kayıtlarına, yurda giriş çıkış kayıtlarına göre tespit edilecek bu dönemler için fazla çalışma ücreti talebinin reddi gerekirken kabulüne karar verilmesi hatalıdır.

4. Kararın (3) numaralı paragrafında yer alan bozma gerekçesi dışında, davacının yurt içinde ev nakliyesi işi yaptığı ve …’den …’ye yük getirip götürdüğü dönemler yönünden ayrı bir değerlendirme yapılarak dosyada mevcut deliller kapsamında fazla çalışma iddiasının yeniden değerlendirilmesi gerektiği ise gözden kaçırılmamalıdır.

5. Davacı dava dilekçesinde kıdem tazminatı dışındaki alacak kalemlerine dava tarihinden, ıslah dilekçesinde de artırılan kısımlara temerrüt tarihinden itibaren faiz işletilmesini talep etmesine rağmen, davacının talebi aşılarak kıdem tazminatı dışındaki alacakların tamamına temerrüt tarihinden itibaren faiz işletilmesi yerinde değildir. Davacının talebi doğrultusunda kıdem tazminatı dışındaki alacaklar yönünden dava ile istenen miktarlara dava tarihinden, ıslah ile artırılan tutarlara ise temerrüt tarihinden itibaren faiz işletilmesi gerekirken talebi aşar şekilde sonuca gidilmesi de hatalı olup bozmayı gerektirmiştir.

Sonuç

Fazla mesai yapan işçi, yapmış olduğu her saatlik fazla çalışma için normal bir saatlik ücretinin yüzde elli fazlası ücrete hak kazanır. Bu ücret fazla mesainin yapıldığı ayda işveren tarafından ödenir ve maaş bordrosunda ayrıca gösterilmelidir. Lakin fazla mesai ücretinin dava konusu olduğu hallerde bu ücretlerin ödendiğinin ispatı işverene ait olacaktır. Fazla mesai ücretini ilişkin davalarda taraflar hak kaybına uğramamak adına muhakkak alanında uzman bir avukattan hukuki yardım almalıdırlar.