Basit Yargılama Usulü

Basit yargılama usulü belli davalarda mahkemenin uygun görmesi halinde olağan yargılama usulünden farklı olarak duruşma yapılmaksızın evrak üzerinden yürütülen yargılama usulüdür. Bu usul olağan yargılama usulünden daha hızlı ve daha basit bir usuldür. Basit yargılama usulü uygulanabilecek haller genel itibariyle 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu ile 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanununda düzenlenmiştir. Ancak bu hallerden birine girmesine rağmen mahkemenin basit yargılama usulü yerine olağan yargılama usulünü tercih etmesi ihtimal dahilindedir. Şayet basit yargılama usulü ile görülen bir dava sonucunda mahkumiyet kararı verildiyse ceza dörtte bir oranında indirilir. (CMK Md. 251/f.3)

Basit Yargılama Usulü Nedir? *CMK

Basit yargılama usulü iddianamenin kabulünün akabinde mahkemenin uygun görmesi halinde ve sadece kanunda belirtilen suçlarda uygulanmak üzere evrak üzerinden yürütülen bir yargılama usulüdür. Bilindiği üzere olağan yargılama usulünde duruşma yapılmak suretiyle yargılama yapılmaktadır. Basit yargılama usulü ise duruşmasız olarak ve evrak üzerinden değerlendirme yapılıp kararın verildiği yargılama şeklini ifade eder.

Ceza hukuku açısından basit yargılama usulü ve hangi suçlarda uygulanabileceği 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu m.251’de düzenlenmiştir. Buna göre iddianamenin kabul edilmesinden sonra adli para cezası ve/veya üst sınırı iki yıl veya daha az hapis cezası olan suçlar için basit yargılama usulü ile uyuşmazlığın çözülmesine karar verilebilir. Bundan da anlaşılacağı üzere bu usulün uygulanabileceği ceza uyuşmazlıkları ceza sınırı itibariyle belirlenmiş olup üst sınırı iki yıldan daha fazla hapis cezasını gerektiren suçlarda bu usulün uygulanması mümkün değildir. Ceza sınırı iki yıldan daha fazla hapis cezası olan suçlarda olağan yargılama usulüne başvurulması gerekmektedir.

Türk Ceza Kanunu’nda yer alan ve iki yıldan daha az cezayı gerektiren suçlardan olan; TCK m. 97’de düzenlenen terk suçu, TCK m.106/1’da düzenlenen tehdit suçu, TCK m.116/1, 2, ve 3. fıkralarda düzenlenen konut dokunulmazlığının ihlali suçu, TCK m. 125’de düzenlenen hakaret suçu, TCK m.155/1’de düzenlenen güveni kötüye kullanma suçu, TCK m.215’de düzenlenen suçu ve suçluyu övme suçu, TCK m.257’de düzenlenen görevi kötüye kullanma suçu ve TCK m.272/1’de düzenlenen yalan tanıklık suçu ve TCK m.278-280 arasında düzenlenen suçu bildirmeme suçu bu basit yargılama usulünün uygulanabileceği suçlar arasındadır.

Önemle belirtmek gerekir ki nitelikli halinin gerçekleştirilmesi mümkün olan bir suçun sadece basit halinin iki yıldan daha az hapis cezası gerektirmesi, nitelikli halinin ise daha fazla hapis cezasıyla cezalandırılması gerekiyor ise suçun nitelikli hali söz konusu ise olağan yargılama usulüne gidilmelidir. Örneğin TCK m. 105/1’de düzenlenen basit cinsel taciz suçunun cezası üç aydan iki yıla kadar hapis veya adli para cezası iken aynı fıkrada suçun çocuğa karşı işlenmesi halinde altı aydan üç yıla kadar hapis cezasına hükmolunur.

Görüldüğü üzere çocuğa karşı işlenen basit cinsel taciz suçunun cezasının üst sınırı iki yıldan fazla olduğundan bu halde basit yargılama usulü uygulanamayacaktır. Ancak fiilin çocuğa karşı değil de yetişkin bir bireye karşı işlenmesi halinde ceza üst sınırı iki yıl olduğundan basit yargılama usulü için gereken ceza sınırı şartı sağlanmış olacaktır. Dolayısıyla bu durumda söz konusu usulün uygulanması mümkündür.

Başka bir örnek vermek gerekirse konut dokunulmazlığının ihlali suçunun düzenlendiği TCK 116. maddesinin birinci, ikinci ve üçüncü fıkralarında üst sınırı iki yıldan daha az bir ceza öngörüldüğünden basit yargılama usulü ile muhakeme yapılması mümkündür. Ancak aynı maddenin dördüncü fıkrasında öngörülen ceza üst sınırı üç yıl olduğundan basit yargılama usulü uygulanması mümkün değildir.

Basit yargılama usulü için gereken koşullar sağlanmış olsa bile mahkemenin olağan yargılama yoluna gitmesi mümkündür. Yani şekli şartlar mevcut olsa dahi bu usulün uygulanıp uygulanmaması mahkemenin takdirindedir. Şayet uygulanmasına karar verilirse iddianame ilgililere tebliğ olunur ve tebliğ tarihinden itibaren on beş gün içerisinde yazılı beyan ve savunmalarını vermeleri talep edilir. Taraflara ayrıca yargılamanın duruşmasız şekilde yapılacağı hususu da tebliğ edilir. Mahkeme gerek gördüğü takdirde hüküm verilinceye kadar yargılamanın her safhasında duruşma yapılmasına karar verebilir.

Duruşmasız şekilde gerçekleştirilen yargılama sonucunda mahkeme Cumhuriyet Savcısının görüşüne başvurmaksızın CMK m.223 uyarınca aşağıdaki kararlara hükmedebilir:

1. Beraat
2. Mahkumiyet
3. Ceza Verilmesine Yer Olmadığı
4. Mahkumiyet Yerine Geçen Güvenlik Tedbiri
5. Mahkumiyet İle Güvenlik Tedbiri
6. Davanın Reddi
7. Davanın Düşmesi

Mahkemece basit yargılama usulü ile yapılan muhakeme sonucunda mahkumiyet kararına hükmedildiği takdirde ceza (1/4) dörtte bir oranında indirilir. Hükümde ayrıca itiraz yolunun açık olduğu ve ne şekilde yapılabileceği belirtilmelidir. Verilen karara karşı itirazda bulunulması üzerine yargılamaya duruşmalı şekilde devam edilir. Ancak duruşmadan önce itiraz geri alınırsa itiraz edilmemiş sayılır ve duruşma yapılmaz. Sanık dışındaki birinin itirazda bulunması halinde sanık lehine cezada yapılan dörtte bir oranındaki indirim geçerliliğini korur.

Basit yargılama usulünün uygulanamayacağı bazı haller CMK m.251/7’de düzenlenmiştir. Buna göre soruşturulması veya kovuşturulması izne ya da talebe bağlı olan suçlar ile akıl hastalığı, yaş küçüklüğü, sağır ve dilsizlik hallerinde bu usul uygulanamaz. Ayrıca basit yargılama usulü kapsamına giren bir suçun, bu kapsama girmeyen başka bir suç ile birlikte işlenmesi halinde de uygulanamayacaktır.

Basit yargılama usulü ile yargılama yapabilecek olan mahkemelerin belirlenmesi bakımından bu usulün uygulanacağı suçlarda görevli mahkemenin bilinmesi gereklidir. Üst sınırı iki yıl veya daha az hapis cezası gerektiren suçlar Asliye Ceza Mahkemesi‘nin görev alanına girdiğinden Ağır Ceza Mahkemesinin bu usule başvurması mümkün değildir. Zira Ağır Ceza Mahkemesi üst sınırı on yıldan fazla olan suçlara ve kanunla kendisine atfedilen, üst sınırı 10 yıldan az olan bazı suçlara bakmakla görevlidir.

Basit Yargılama Usulü HMK

Hukuk uyuşmazlıklarında basit yargılama usulü ile görülebilecek dava ve işler Hukuk Muhakemeleri Kanunu m.316’da düzenlenmiştir. Bu düzenleme daha hızlı ve basit şekilde çözülebilecek dava ve işlerin bu usulle sonuçlandırılmasını amaçlamaktadır. Sulh hukuk mahkemesinin görevli olduğu dava ve işler; nafaka, velayet ve vesayete ilişkin davalar; geçici hukuki koruma talepleri ve bunlara karşı yapılan itirazlar; hizmet ilişkisinden doğan davalar vs. basit muhakeme usulünün uygulandığı işlemler arasında sayılmaktadır.

Sonuç

Basit yargılama usulü ceza hukuku açısından iddianamenin kabul edilmesinin ardından kanunda belirtilen suçlarda uygulanmak üzere dosya üzerinden ve duruşma yapılmaksızın yürütülen yargılama biçimidir. Bu usul için gereken şartlar sağlansa dahi mahkeme uygun görmediği takdirde olağan yargılama yoluna gitmeyi tercih edebilir. Basit yargılama usulü ile yürütülen bir yargılama sonucunda mahkeme Cumhuriyet Savcısının görüşüne başvurmadan karar verebilir ve verebileceği hükümler CMK m.223’de düzenlenmiştir. Şayet yargılama sonucunda mahkumiyet kararı verilirse ceza dörtte bir oranında indirilir.

Basit yargılama usulü ceza hukuku açısından adli para cezası ve/veya üst sınırı iki yıl veya daha az hapis cezası olan suçlar için uygulanabilirken akıl hastalığı, yaş küçüklüğü, sağır ve dilsizlik hallerinde ile soruşturulması veya kovuşturulması izne ya da talebe bağlı olan suçlarda bu usul uygulanamaz. Bu suçlar Asliye Ceza Mahkemesinin görev alanına girdiğinden bu usul ile yargılama yapabilecek mahkeme Asliye Ceza Mahkemesidir. Özel hukuk anlamında basit yargılama usulü ile yürütülebilecek dava ve işler ise Hukuk Muhakemeleri Kanununun 316. maddesinde kanunda açıkça belirtilen haller saklı tutulmak üzere sayılmıştır.