Telif Hakkı
Telif Hakkı Nedir?
Telif hakkı olarak adlandırılan haklar eser sahibini ilgilendirmektedir. Bu hakların hukuki açıdan varlığına gerek duyulurken onun sayesinde eser sahibi daha fazla eser ortaya koyması teşvik edilir. Aynı zamanda da esere ait çeşitli hakların güvence altına alınması sağlanarak eser sahibinin menfaatleri korunur.
Genel müdürlük tarafından yapılan tanımlamaya göre telif hakkı:
Kişinin her türlü fikri emeği ile meydana getirdiği ürünler üzerinde hukuken sağlanan haklardır.
Telif hakkı fotoğraf, sinema, bilim, edebiyat alanlarında yazar yaşarken ve vefatının ardından da 70 yıl boyunca geçerli olan bir haktır. Veri tabanları söz konusu olduğunda telif hakkı 15 yılla sınırlanmaktadır. Bazı durumlarda telif hakkı uygulaması geçerli olmamaktadır.
Herkesin bilmesinde genel bir yarar olduğu düşünülen yasaların yanı sıra yönetmelikler ve resmi konuşmalarda telif hakkı uygulaması olmamaktadır. Yayımlanmış eserler içinse kişisel eğitimin yanı sıra araştırma amacına bağlı olarak kullanılacak eserlerde alıntı yapmak mümkün olur. Alıntı yapıldığında eser sahibinin de belirtilmesi gerekir.
Telif hakkı düzenlemesi ulusal yasalar ve uluslararası kanunlarla koruma altına alınmaktadır. Bir eser sahibi ifade edilen haktan yararlanmak istediğinde telif haklarını tanıyan ülke vatandaşı olması zorunludur. Aksi durumda bu hakkından istifade edemez. Telif hakkı ile ilgili olarak bazı ülkelerin bu hakları tanımadığı bilinmektedir.
Telif hakkı özgün eserler için geçerlidir. Bunun yanı sıra eserin belli bir öneme sahip olması, eser sahibine has özellikleri taşıması, yaratıcı bir çabanın sonucunda ortaya çıkmış olması gerekir. Kopya bir eser için bu haktan söz etmek doğru olmayacaktır.
Telif Hakkı Ne Demek?
Telif hakkı fikir ve sanat eserlerinin sahiplerinin korunması amacı ile ortaya çıkmış hukuki uygulamaları içerirken bu haklar aracılığı ile sanatçılar daha fazla eser vermek için teşvik edilir. Bunun yanı sıra eserleri üzerindeki şahsi hakları da güvence altına alınır.
Telif hakkı eser sahibi yaşadığı sürece geçerli olurken vefatının ardından da 70 yıl süresince bu haklar korunur. Günümüzde dijital yayın teknolojisinin giderek yaygınlaşmasına bağlı olarak çoğaltım ve dağıtım giderleri azalırken kopyalama işlemlerinde artışa imkan tanınmıştır.
Dijital kanallar üzerinden ücretsiz bilgi kaynaklarına ulaşım kolaylaşırken bu tür uygulamalarda da artış yaşandığı görülmektedir. Söz konusu hak, basılı materyallerin yanı sıra web sitelerinde yayımlananlar açısından da geçerli bir durumdur. Bu gelişmelerin yanı sıra elektronik ortamda telif hakları ile ilgili olarak ödemelerin yapılma biçimlerine ilişkin herhangi bir yasal mekanizmadan söz etmek oldukça zordur.
Telif Hakkı Nasıl Alınır?
Telif hakkı 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu çerçevesinde devreye girmektedir. Kanunda eser olarak tanımlanan ürünleri ortaya koyan sanatçı ya da bilim insanlarının yasalar aracılığı ile ve telif hakları uygulaması sayesinde hakları korunur.
- FSEK olarak adlandırılan fikir ve sanat eserleri kanunu fikirleri değil fikirlerin somutlaşmış halini korumaktadır. Fikir ve sanat eserleri kanunu uyarınca bir ürünün eser sayılabilmesi için onu meydana getiren kişinin hususiyetlerini taşıması zorunludur.
- Telif hakkı uygulamasından yararlanabilmek için eserin kanunda belirtilen eser çeşitlerinden birine dahil olması gerekir. Ayrıca eserin özgünlüğü de bu noktada önemli hale gelmektedir. Eser üzerinde eser sahibinin manevi hakları bulunurken bu haklar eserle arasında var olan bağı da ifade etmektedir.
- Manevi haklar kişinin yarattığı eserle arasında yer alan ve ortadan kaldırılamaz nitelikte olan haklardır.
- Maddi haklar da işleme, yayma çoğaltma gibi hakları kapsar.
- Fikir ve sanat eserleri kapsamındaki eserlerin yaratıldıkları andan başlayarak doğal bir korumadan yararlandıkları görülür. Bu tür eserlerin herhangi bir kuruma tesciline gerek olmazken eserin korunması sahibinin özelliğini taşıması ile ve yasada yer alan eser türleri arasında bulunması ile söz konusu olur.
Telif kapsamında Fikir ve Sanat Eserlerinin Kayıt ve Tescili Hakkında Yönetmeliğin 5. Maddesi uyarınca bazı eserler zorunlu tescile tabidir. Bunlar sinema ve müzik eserleri, bilgisayar oyunlarıdır. Bunların dışındaki eserler eser sahiplerinin isteğine bağlı olarak kayıt altına alınabilir.
Söz konusu haktan isteyen eser sahipleri isteğe bağlı kayıt altına alınma işlemi için T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı Telif Hakları Genel Müdürlüğü’ne başvurmak zorundadır. Online olarak da yapılabilen bu işlemler için kurumun web adresine giriş yapılması zorunludur.
Telif Hakkı Sorgulama
Telif hakkı almak isteyenler açısından Telif Hakları Genel Müdürlüğü resmi web adresi üzerinden başvuru yapılırken sorgulama işlemleri için de bu adres kullanılır. Telif hakkı almak isteyen eser sahiplerinin Telif Hakları Genel Müdürlüğü’ne başvuru yapması gerekir. Bu sayede eser tescillenerek eser sahibine tescil belgesi verilmektedir.
Telif hakkı başvurusu yapan eser sahibine verilecek olan belgeden bir nüsha da kurumda kalır. Bu belge ile eser korumaya alınırken koruma süresi eser sahibi yaşadığı sürece ve vefatının ardından da 70 yıldır. Eserin korumaya alınması alenileşmesi ile mümkün olurken eser sahibinin belli olmadığı durumlarda aleniyet kazandıktan sonra 70 yıl koruna süresi bulunur.
Hak sahibinin ölümünün ardından alenileşen eserler için koruma süresini ölümünden sonra 70 yıl olarak belirlenmektedir. Koruma süresinin başlayabilmesi için eserin alenileşmesi zorunludur. Koruma süresi dolduğunda eser sahibinin mali hakları da bitmektedir. Koruma süresi dolmuş olan eserlerin sahibinden izin alınmadan kullanılabilmesi söz konusudur.
Telif Hakkı İhlali
Telif hakkı bir eserin sahibinin haklarının korunması için yapılan bir uygulamadır. Bir eserin kullanımına ilişkin olarak yapılacak sözleşmeler özel hukuk sözleşmeleri olarak adlandırılmaktadır. Sözleşme hükümlerine aykırı davranıldığında Borçlar Kanunu devreye girer.
Eser sahibinin eserini kullanan kişilerle arasında bir sözleşme olmadığı durumlarda ve kendisinden de izin alınmamışsa bu durumda eseri kullananlar hakkında dava açma hakkı bulunur. Hukuk ve ceza davaları açılmak sureti ile eser sahibinin haklarını işgal eden kişilerin yargılanması mümkündür.
Telif hakkı bir eserin bazı nitelikleri taşıması sonucunda ortaya çıkar. Bu hak aracılığı ile eser sahiplerinin çalışmaları güvence altına alınırken menfaatleri korunur. Fikirlerin korunması ve tescillenmesi mümkün olmazken bu fikirlerin somutlaşmış bir ürüne dönüşmüş halleri koruma altına alınabilir.
Fikirler sonucu ortaya çıkan fikir ve sanat eserleri isteğe bağlı olarak koruma altına alınabilir. Telif hakkı uygulaması da bu tür bir çalışmanın sonucudur. Bu hak aracılığı ile sanatçının yaratıcı çabası da koruma altına alınır. Bu sayede sanatçı açısından yeni eserler ortaya koyabilmesi için teşvik söz konusu olur.
Telif Hakkı Süresi
Telif hakkı olarak adlandırılan hukuki haklar fikirlere bağlı olarak ortaya çıkan fikir ve sanat eserlerinin kim tarafından yapıldığının anlaşılabilmesi için vardır. Bu haklar sanatçının eser vermesini teşvik etmek ve kendisine ait olan özelliklere sahip eseri koruma altına almak için uygulanır.
Telif süresinden bahsetmek gerektiğinde eser sahibi yaşadığı sürece ve ölümünden itibaren de 70 yıl olarak belirlenmiştir. Eser sahibinin tüzel kişi olması durumunda ise aleniyet tarihinden itibaren 70 yıl boyunca eser korunur. Eserin sanatçısı belli değilse ve eser alenileştiğinde koruma süresi eserin alenileşmesinden itibaren 70 yıldır. Eser alenileşmediği sürece koruma süresinin başlaması söz konusu olmamaktadır.
Bir fotoğraf ya da başka bir eserin internette yayımlanması eserin serbestçe kullanılmasına izin vermemektedir. Bundan dolayı da dijital kanallarda var olan eserler için de telif haklarının gündeme gelmesi kaçınılmaz olmaktadır.
Telif Hakkı Cezası
Telif hakkı ihlali söz konusu olduğunda hukuk ya da ceza davaları açılabilmektedir. Bir eser hak sahibi kişinin izni dışında işlendiğinde, temsil edildiğinde çoğaltma veya değiştirme yapıldığında bunun hukuken bazı yaptırımları olur. Bu hak ile eserin hak sahibinin eser üzerindeki hakları korunur. Başkasına ait bir eserin kendi eseriymiş gibi kullanılması, bir eserden kaynak göstermeksizin alıntı yapılması, bir eseri aldatıcı mahiyette kullanarak kaynak göstermek telif ihlali kapsamında yer alan fiillerdir.
Hak ihlal edildiğinde bir eserin hak sahibi kişinin izni dışında muhtevası hakkında kamuoyuna açıklamada bulunmak sureti ile de bu suç işlenmiş olur. Telif hakkı sahiplerini korumaya alan birden fazla kanun vardır. Hakkın ihlali ortaya çıktığında bu suçun failleri için yargılama yapılırken çeşitli cezaların verilmesi de gündeme gelir.
Hakkın ihlali nedeniyle uygulanacak cezalar, hapis cezası olabileceği gibi para cezası da olabilir. Türk ticaret kanunu kapsamında yer almayan suçlar söz konusu olduğunda telif hakları ihlali yapanlar bir yıla kadar hapis cezasına çarptırılabilir. Markaların korunmasına yönelik olarak uygulanan kanun kapsamında hak ihlali yapanların 1-4 yıl aralığında hapis cezası alabilmesi gündeme gelir. Ayrıca vergi usul kanunu kapsamında vergi kaçakçılığı da gündeme gelirse bu defa hem hapis hem de para cezası uygulaması yapılabilmektedir.
Hak ihlali yapıldığında hukuk davası ya da ceza davası açılabilmektedir. Fikir ve sanat eserlerinin korunması hakkındaki kanun kapsamında mali ve manevi hakların ihlal edilmesi durumunda açılacak dava ceza davası olur. Manevi ve maddi haklara tecavüz riskinin ortaya çıkması durumunda ise hukuk davaları gündeme gelmektedir. Telif hakkı ihlali nedeniyle doğan uyuşmazlıklarda yargılama sürecinde hak ve menfaat kaybı yaşamamak adına deneyimli bir avukata vekaletname vermek suretiyle temsil olunması oldukça isabetli olacaktır.
Telif hakkı hukuki bir terimdir ve bir eser üzerindeki kişi, şirket kurum ya da kuruluşun haklarını ifade eder. Tasarruf hakkı telif hakkına sahip olmayanlar tarafından kullanıldığında bu durum hukuken bir suç olarak kabul edilir. Telif haklarının ihlali olarak adlandırılan bu durum karşısında çeşitli cezaların verilmesi söz konusudur.
Sonuç
Telif hakkı ihlali birçok kanun kapsamında yargılaması yapılabilecek bir suçtur. Fikir ve sanat eserlerini koruma kanunu, markanın korunması kanunu, Türk ticaret kanunu, bilişim suçları, vergi usul kanunu bu kanunlar arasında yer alır. Telif hakkı ihlalinin oluşması durumunda suçun failleri için maddi ve manevi tazminat davaları ya da hapis cezaları söz konusu olabilmektedir. Suçun niteliğine bağlı olarak da bu cezalar uygulanır. Telif hakkı ile ilgili olarak ortaya çıkabilecek problemlerde hukuk yoluna başvurmak mümkün olurken bu sayede oluşan uyuşmazlıklar ya da hak ihlallerinin çözümlenebilmesi söz konusu olur.
