Türk Vatandaşlığı
Türk Vatandaşlığı Kanunu
Türk Vatandaşlığı Kanunu ile Türk vatandaşlığı kazanılması ve kaybedilmesi hususunda iş ve işlemlerin yürütülmesine dair usul ve esaslar düzenlenmiştir. Vatandaşlık hizmetlerinin yürütülmesine dair usullerin hüküm altına alındığı işbu kanun gereğince, vatandaşlık kazanılmasına veya kaybedilmesine dair hizmetlerin yurt içinde Bakanlık, yurt dışındaysa dış temsilciliklerce yürütüleceği düzenlenmiştir. Türk vatandaşlığı başlığı altında vatandaşlığa dair genel prensiplerin ifade edilmesi isabetli olacaktır. Vatandaşlığa ilişkin genel prensipler şu şekilde sıralanır:
- Devletlerin her biri, hangi kişilerin veya ülke vatandaşlarının kendi vatandaşı olabileceğine yasaları kapsamında karar verme hakkını haizdir.
- Vatandaşlıktan çıkarılacak bir kişinin vatansız kalma hali vatandaşlıktan çıkarmaya manidir. Bu itibarla kişilerin vatansız bırakılması mümkün değildir.
- Kişi, kazandığı vatandaşlıktan keyfi şekilde çıkarılamaz.
- Kişinin vatandaşlıktan çıkma istemine devlet tarafından keyfi biçimde mâni olunamaz.
- Vatandaşlığın zorla yükletilebilmesi mümkün değildir.
- Vatandaşın, vatandaşı olduğu ülkeye girişi engellenemez ve herhangi bir gerekçeden ötürü sınır dışı edilemez.
- Çifte veya çok vatandaşlık halinde, kişinin vatandaşı olduğu ülkeye karşı diğer ülke vatandaşlığını ileri sürebilmesi mümkün değildir.
- Vatandaşın bir başka ülkeye iade edilmesi söz konusu değildir.
Türk Vatandaşlığı Sorgulama
Türk vatandaşlığı sorgulama, vatandaşlık başvurusu yapan kişilerce merak edilir. Türk vatandaşlığı başvurusunun ne aşamada olduğunu sorgulamak için buraya tıklayınız. Vatandaşlık başvurusunun sonuçlanma süresi; yoğunluk, başvurunun özellikleri ve belgelerin durumu gibi çeşitli parametrelere göre değişir. Ancak, başvurusunun takribi sonuçlanma süresi 5 ila 20 ay arasındadır. Vatandaşlık başvurusunun uzman bir avukat nezaretinde yapılması, belgelerin doğru ve eksiksiz hazırlanarak zaman kaybı yaşanmasının önüne geçer.
Vatandaşlık başvurusunda bulunan kişiler, başvurusunun hangi aşamada olduğunu öğrenmek için Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü web sitesine erişim sağlamalı veya bir üst paragrafta verilen bağlantıya tıklamalıdır. Siteye erişim sağladıktan sonra kimlik bilgileri ya da başvuru dosya numarası ile vatandaşlık sorgulaması yapılır.
Türk vatandaşlığı başvurusu yapan kişi, başvurusu neticelendirilene kadar iptal etme hakkına sahiptir. Vatandaşlık başvurusu olumlu sonuçlanan kişinin yalan beyanda bulunmak veya vatandaşlığın esaslı şartlarını gizlemek suretiyle başvurduğu tespit edilirse vatandaşlığı iptal edilir. Bu tür bir durumda, kişi ile beraber vatandaşlık kazanan eşi ve çocukları da vatandaşlını kaybeder.
Türk vatandaşlığı başvurusu, sürecin sağlıklı bir biçimde yürütülmesi ve hakkın temini açısından avukat aracılığı ile de yapılabilir. Ancak, vatandaşlığın kişiye sıkı sıkıya bağlı haklardan olması, Türk vatandaşlığı başvurusu için avukata özel vekaletname düzenlenmesini gerekli kılar. Bir başka deyişle; hazırlanan vekaletnamede, anlaşılan avukatın vatandaşlık başvurusunda bulunmaya yetkili olduğu ifade edilmelidir. Aksi halde, avukat eliyle gerçekleştirilen başvuru talebi reddedilerek kişinin bizzat başvurusu gerekecektir.
Türk Vatandaşlığı Nasıl Alınır?
Türk vatandaşlığı başvurusunda bulunacak kişi, Türkiye içinde ise ikamet ettiği yer valiliğine, yurt dışında ise T.C. büyükelçiliği, başkonsolosluğu ya da konsolosluklarına başvuruda bulunmalıdır. Kişi, vatandaşlık başvurusunda bizzat bulunabileceği gibi resmi vekalet verilen vekil aracılığı ile de başvuru yapılabilir. Posta yolu ile gerçekleştirilen müracaatlar ise kabul edilmez. Başvuru makamlarının vatandaşlığa alınmaya ilişkin taleplerin esasında dair karar verme yetkileri bulunmaz. Başvuru makamları, vatandaşlık başvurusunun usule dair koşullarının sağlanıp sağlanmadığının tespitini yapar.
Vatandaşlık hususunda karar mercii kural gereği İçişleri Bakanlığıdır. Fakat, istisna yollar ile vatandaşlık kazanılması halinde vatandaşlık kararı Bakanlar Kurulu tarafından verilir. Bununla birlikte, aynı şekilde vatandaşlığın kaybedilmesi halinde tekrar vatandaşlık kazanılmasında da Bakanlar Kurulu yetkilidir. Türk vatandaşlığı başvuru süreci şu şekilde ilerler:
- Türk vatandaşlığı başvurusunda başvuru mercii, ilgili dosyayı vatandaşlık başvuru inceleme komisyonuna iletir.
- Vatandaşlık başvuru inceleme komisyonu yurt içinde; il valisi ya da görevli kılacağı vali yardımcısının başkanlığında, il müdürlüğü, il jandarma komutanlığı, il emniyet müdürlüğü, il milli eğitim müdürlüğü ve sosyal hizmetler il müdürlüğünden en az şube müdürü statüsündeki temsilcilerden mürekkeptir.
- Komisyon tarafından incelenen dosya hakkında, vatandaşlık başvuru şartlarının karşılanıp karşılanmadığı tespit edilir.
- Yasa ile hüküm altına alınan şartların karşılandığını tespit eden komisyon, buna ilişkin bir rapor hazırlar ve İçişleri Bakanlığına gönderilmek üzere müracaat makamına tevdi eder.
- Müracaat makamı, kendisine iletilen dosya hakkındaki görüşü ile birlikte dosyayı, talebin esasına dair karar verilmesi için İçişleri Bakanlığına nakleder.
- İçişleri Bakanlığı ise esasa dair inceleme yapar ve ilgilinin vatandaşlık talebi hakkında karar alır.
Türk vatandaşlığının kazanılması talebine ilişkin İçişleri Bakanlığınca verilen idari kararlara karşı iptal davası açılabilir. Açılacak iptal davasında görevli mahkeme idare mahkemeleridir. Vatandaşlığın kazanılmasın ilişkin yetkili merciinin Bakanlar Kurulu olması halinde Kurul kararına karşı yargı yolu ile itiraz Danıştay’da yapılır.
Özel kanunlarında ayrı bir süre düzenlenmeyen durumlarda dava açma süresi, idare mahkemeleri ve Danıştay’da 60 gündür. İdare mahkemelerince verilmiş nihai kararlar ve Danıştay’ın ilk derece mahkemesi olarak verdiği kararlara karşı, kararın tebliği olunmasını takip eden 30 gün içerisinde temyiz başvurusu yapılır.
Yetkili mercii kararı ile vatandaşlık kazanan kişi, yetkili merciinin karar tarihi ile birlikte vatandaşlık kazanır. Kişi, karar tarihi ile beraber Türk vatandaşlarının tabi olduğu hak ve yükümlülüklere tabi olur.
Türk Vatandaşlığı Nasıl Kazanılır?
Türk vatandaşlığı, ilgili kanun gereğince doğumla veya sonradan kazanma olmak üzere iki farklı şekilde kazanılır. Doğumla kazanılan vatandaşlık, doğum anında kazanılan Türk vatandaşlığı olup yapılan bildirimle birlikte hüküm ifade eder. Bu şekilde vatandaşlık kazanılması, soy bağı ya da doğum yeri esasına göre olur. Soy bağı ile kazanılan vatandaşlık; çocuğun doğum esnasında soy bağı ile bağlı olduğu Türk vatandaşı anne ya da babanın vatandaşlığının kazanılmasıdır.
Soy bağı ile vatandaşlık kazanılmasında çocuğun doğumu anında anne ya da babadan sadece birinin Türk vatandaşı olması kafidir. Anne ve babadan birinin bir başka devlet vatandaşı olması veya çocuğun Türkiye haricinde bir ülkede doğması, vatandaşlık kazanılmasına mâni değildir. Evlilik dışı doğan çocuklar ise;
- Annesi Türk vatandaşı ise doğumla birlikte,
- Babası Türk vatandaşı ise babalığın tanınması veya mahkemece babalık kararı verilmesi ile vatandaşlık kazanırlar.
Türk vatandaşlığının doğrum yeri esasına göre kazanılması ise; Türkiye’de doğan ve aşağıda ifade edilen nedenlerden ötürü bir başka ülke vatandaşlığını kazanamayan çocukların, doğumları ile birlikte Türk vatandaşlığı kazanmasını ifade eder. Söz konusu nedenler;
- Çocuğun anne ve babasının belirli olmaması,
- Vatansız olması,
- Milli kanunları gereğince vatandaşlık kazanamamasıdır.
Türkiye’de bulunmuş çocuk, aksi ispat edilmediği takdirde Türkiye’de doğmuş kabul edilir. Yaş küçüklüğü sebebiyle kendisini ifade etmekte güçlük yaşayan bulunmuş çocuklar, yetkililer tarafından bulundukları yerin nüfus kütüklerine tescil edilir.
Türk Vatandaşlığının Yetkili Makam Kararı ile Kazanılması
Vatandaşlığın yetkili makam kararıyla kazanılması, aşağıda sıralanan yöntemlerle gerçekleşir:
- Vatandaşlığın genel yolla kazanılması,
- Vatandaşlığın istisnai olarak kazanılması,
- Vatandaşlığın yeniden kazanılması,
- Vatandaşlığın evlenme yoluyla kazanılması.
Türk Vatandaşlığının Genel Yolla Kazanılması
Türk vatandaşlığı kazanılmasında genel prosedür, gerekli şartları karşılayan yabancının başvuru yoluyla vatandaşlık talebi ve bu talebin devlet tarafından kabul edilmesi ile elde edilen vatandaşlıktır. Yabancıların vatandaşlık hakkı kazanabilmesi için:
- Kendi milli yasasına, vatansız ise de Türk yasalarına göre ayırt etme gücünü haiz ve reşit olması,
- Vatandaşlık başvuru tarihinden geçmişe doğru kesintisiz biçimde Türkiye’de 5 yıl ikamet etmiş olması,
- Türkiye’ye yerleşmeye karar verdiğini tavır ve davranışları ile göstermesi,
- Toplum genel sağlığı açısından tehlike arz eden bir hastalığa sahip olmaması,
- İyi bir ahlaka sahip olması,
- Yeterli düzeyde Türkçe konuşabilmesi,
- Kendisinin ve bakmakla sorumlu olduğu kişilerin geçimini sağlayacak bir gelire ya da mesleğe sahip olması,
- Milli güvenlik ve kamu düzeni açısından engel teşkil eden bir halin bulunmaması gerekir.
Yabancının Türkiye’de taşınmaz satın alması, yatırımda bulunması, iş kurması veya bir iş yerinde çalışması, Türk vatandaşı ile evlenmesi, vatandaşlık kazanmak için ailece başvurması gibi Türkiye’ye yerleşme niyetini açıkça gösteren somut davranışlar, vatandaşlık başvurusunda bulunan kişinin Türkiye’ye yerleşmeye karar verdiğini gösterir. Bu itibarla kişinin öğrenim, turistik veya geçici iş seyahati ve tedavi benzeri geçici gayelerle Türkiye’de ikamet eden yabancıların Türk vatandaşlığı başvurusu müspet sonuçlanmaz.
Vatandaşlık başvurusunda bulunan kişinin iyi ahlak sahibi olduğu belirlenirken kişinin bazı özelliklerine dikkat edilir. Yabancının; kaçakçılık, hırsızlık ve dolandırıcılık gibi toplum düzenini bozan suçlara ilişkin ceza alıp almadığı, Türk örf ve adetleri ile aile hayatına tezat biçimde uyuşturucu madde kullanma ve fuhuş yapma benzeri davranışlarda bulunup bulunmadığı değerlendirilir.
Türk vatandaşlığı başvurusunda bulunan kişinin milli güvenlik ve kamu düzeni açısından engel teşkil eden bir hali olup olmadığı ise Millî İstihbarat Teşkilâtı ve Emniyet Genel Müdürlüğü eliyle gerçekleştirilecek sicil araştırması sonucunda tespit edilir.
Vatandaşlık kazanmak isteyen kişilerde, yukarıda sıralanan şartların yanı sıra, taşıdığı devlet vatandaşlığından çıkma koşulu da aranabilir. Vatandaşlık başvurusu şartlarını taşımanın vatandaşlık kazanılmasında mutlak hak sağlamadığı da bilinmelidir.
Türk Vatandaşlığının İstisnai Olarak Kazanılması
Türk vatandaşlığı için aranan genel şartlara sahip olmayan ve fakat belirli özelliklere sahip olan yabancılar, vatandaşlık hakkını istisnai olarak kazanabilir. Vatandaşlığı istisnai olarak kazanabilecek yabancılar şu şekildedir:
- Türkiye’de sanayi tesisi kuran veyahut bilimsel, ekonomik, sportif, teknolojik, sosyal, kültürel ve sanatsal alanlarda olağanüstü hizmeti geçen veya geçeceği düşünülen ve ilgili Bakanlıklar tarafından gerekçeli teklifte bulunulan yabancılar,
- Ülke menfaati, uluslararası ilişkilerin gerekliliği ya da herhangi bir nedenle Bakanlar Kurulu tarafından vatandaşlık kazanmaları zaruri görülen yabancılar,
- İskân Kanunu gereğince göçmen statüsündeki yabancılar.
İskân Kanunu’na göre göçmen:
Türk soyundan ve Türk kültürüne bağlı olup, yerleşmek amacıyla tek başına veya toplu halde Türkiye’ye gelip bu Kanun gereğince kabul olunanlardır.
İstisnai vatandaşlık müracaatı gerçekleştiren yabancıların milli güvenliğe ve kamu düzenine engel teşkil eder durumda olmaması gereklidir. Bu tür vatandaşlık kazanımı, vatandaşlık kazanmak için aranan diğer koşullara bakılmadan İçişleri Bakanlığı teklifi ve Bakanlar Kurulu kararı ile verilir.
Türk Vatandaşlığının Yeniden Kazanılması
Türk vatandaşlığını herhangi bir sebepten ötürü kaybeden kişilerin tekrar vatandaşlık kazanmaları iki yollar gerçekleşir. Bu yollar; ikamet şartına bağlı veya ikamet şartına bağlı olmadan kazanma şeklindedir. Vatandaşlığın ikamet şartı aranmadan tekrar kazanılmasında kişinin milli güvenlik açısından engel teşkil eder bir durumu olmaması halinde Türkiye’de oturma şartı aranmaksızın, aşağıda sıralanan hallerde İçişleri Bakanlığı kararı ile gerçekleşir:
- Vatandaşlıktan çıkma izni alarak Türk vatandaşlığını kaybedenler kişiler,
- Anne ya da babasına bağlı olmak suretiyle iradeleri dışında vatandaşlığını kaybeden ve ergin olmalarından itibaren 3 sene içinde seçme hakkını kullanmayan kişiler,
Türkiye dışında yaşayan ve Türk vatandaşlığından usulüne göre çıkarak ikamet ettiği ülke vatandaşlığına geçen kimselerin tekrar Türk vatandaşı olması bu yolla gerçekleşir. Türk vatandaşlığının ikamet şartına bağlı olmak kaydıyla tekrar kazanılması ise; daha önceden ülke vatandaşı olan ancak vatandaşlığı kaybettirilenlerin Türkiye’de 3 sene ikamet etmesi şartıyla vatandaşlık kazanılmasını ifade eder. Söz konusu kişilerin vatandaşlık kazanmasına ilişkin yetki mercii Bakanlar Kuruludur.
Benzer biçimde Türkiye’de ikamet eden ve seçme hakkını kullanmak suretiyle vatandaşlığını kaybeden kişiler Türkiye’de 3 sene ikamet etmesi koşuluyla yeniden vatandaşlık kazanabilir. Seçme veya kaybettirme yolu ile vatandaşlığını kaybeden kimselerin tekrar vatandaşlığa hak kazanabilmeleri için milli güvenlik açısından engel teşkil etmemesi gerekir.
Türk Vatandaşlığının Evlenme Yoluyla Kazanılması
Yabancının bir Türk vatandaşı ile evlenmesi, doğrudan Türk vatandaşlığı kazanmasını sağlamaz. Türk vatandaşlığı başvuru hakkının evlenme yoluyla kazanılması için vatandaşlık başvurusunda bulunan kişinin müracaat sırasında en az 3 seneden beri bir Türk vatandaşı ile devam eden bir evliliği olması lazım gelir. İfade edilen koşulların sağlanması halinde kişi yine doğrudan Türk vatandaşlığı kazanmaz, yalnızca vatandaşlık başvuru hakkı kazanır. Ön şartları karşılan kişinin Türk vatandaşlığına hak kazanabilmesi için aşağıda sıralanan şartları taşıyor olması gerekir:
- Aile birliği içinde yaşamalıdır.
- Evlilik birliğine aykırı bir faaliyette bulunmamalıdır.
- Kamu düzeni ve milli güvenlik açısından engel teşkil eder bir durumda bulunmamalıdır.
Asli şartların tespiti yetkili merciiler tarafından yapılır. Evlilik birliğine aykırı faaliyetlerden maksat fuhuş yapmak veya fuhşa aracılık yapmak gibi kriterlerdir. Başvurunun yapıldığı makamca yapılacak inceleme neticesinde ilgili hakkında kanaati de ihtiva eden dosyayı, karar alınması için İçişleri Bakanlığına iletir. Bakanlık tarafından verilecek vatandaşlık kararı ile beraber yabancı eş Türk vatandaşlığına hak kazanır. Bu yolla vatandaşlık kazanan kişinin, evlenmenin butlanına karar verilmesi durumunda eğer evlenmede iyi niyetli ise kazandığı vatandaşlığını korur.
Evlilik ile vatandaşlık kazanan kişinin evliliğinin butlanına karar verilmesi durumunda, vatandaşlığını koruyup koruyamayacağı hususu, müracaat edilen il valiliği aracılığı ile İçişleri Bakanlığından sorulur. Evliliğin eşin vatandaşlığını etkide bulunabilmesi için, hukuki açıdan geçerli bir evlilik mevcut olmalıdır. Evliliğin şartları ve ehliyeti açısındansa evlilik taraflarının her birinin kendi milli hukukuna göre, evlenme şartları ve ehliyeti tespit edilir.
Türk vatandaşı tarafından evlat edinilmiş ve ergin olmayan bir yabancı, kamu düzeni ve milli güvenlik açısından engel teşkil edecek bir durumu yoksa Türk vatandaşlığı kazanabilir. Evlat edinilen çocuğun erginlik durumu bir ehliyet konusu olduğu için söz konusu çocuğun milli hukuku referans alınarak belirlenir. Çocuğu birden çok ülke vatandaşlığı olması halinde hangi ülke ile sıkı irtibat içinde olduğu tespit edilerek tespit edilen ülke kanunlarına bakılır. Evlat edinilen çocuğun ergin olmaması halinde diğer koşulun varlığı araştırılmaksızın başvuru reddedilir.
Kamu düzeni ve milli güvenlik açısından herhangi bir engelin mevcut olup olmadığının tespiti, yetkili mercii kararı ile Türk vatandaşlığının diğer yollarla kazanılması durumunda ifade edilen usule göre gerçekleştirilir. Vatandaşlığını anne veya babasına bağlı olarak iradesi dışında kaybeden kişiler seçme hakkını kullanarak Türk vatandaşlığı kazanabilir.
Anne veya babasına bağlı olarak vatandaşlığını kaybeden kişiler seçme hakkını kullanmak suretiyle Türk vatandaşı olmak istiyorsa, ergin olmalarından itibaren 3 sene içinde Türk vatandaşlığı başvurusunda bulunmalıdır. Seçme hakkını kullanmak suretiyle vatandaşlık kazanmak isteyen kimseler, Türkiye içinde valiliklere yurt dışında ise dış temsilciliklere bir dilekçe vererek seçme hakkını kullanır. Bu yol ile vatandaşlık kazanılması, yetkili mercilerin vereceği kabul kararına bağlı değildir. Bu yolla vatandaşlık kazanılmak veya kaybetmek, eşin vatandaşlık durumuna etki etmez.
Sonuç
Türk vatandaşlığı, Türk Vatandaşlığı Kanunu gereğince doğumla ya da sonradan kazanılır. Doğumla kazanılan vatandaşlık, doğum anında kazanılan ve yapılan bildirimle birlikte hüküm ifade eden vatandaşlık kazanma yoludur. Sonradan kazanılan vatandaşlık ise; genel yolla, istisnai olarak, yeniden, evlenme yolu, evlat edinilme ve seçme hakkı Türk vatandaşlığı kazanılması şeklindedir. Vatandaşlığın sonradan kazanılmasına ilişkin prosedürler makale içinde şartları ve önemli ayrıntılarıyla etraflıca izah edilmiştir.
