Tam Yargı Davası

Tam yargı davası idare hukukuna özgü bir tür tazminat davasıdır. İdarenin salt fiili eylemlerinden kaynaklanan ve bu eylemden doğrudan zarar gören kişi tam yargı davası açabilmektedir. Tam yargı davası doğrudan doğruya tek başına açılabileceği gibi iptal davasıyla birlikte de açılabilmektedir. Önce iptal davası açılarak dava sonucu beklenip sonuca göre tam yargı davası açılabilmesi de mümkündür.

Tam Yargı Davası Nedir?

Tam yargı davası 2577 Sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun 12 inci ve 13 üncü maddelerinde hüküm altına alınmıştır. İdari eylem veya işlemlerden doğan zararlar sonucu maddi ve/ veya manevi tazminat talep edilebilmektedir. İşbu tazminat talebinin idare hukukundaki karşılığı tam yargı davasıdır.

Doğrudan Doğruya Tam Yargı Davası

Doğrudan doğruya tam yargı davası açılabilmesi için öncelikle işlemi, eylemi yapan idareye hakkının yerine getirilmesi, zararının giderilmesi taleplerinde bulunulmalıdır. Bu talep kişiye idare tarafından yapılan yazılı bildirimden başlayabileceği gibi kişi yazılı bildirim olmaksızın kendiliğinden öğrenmiş ise bu andan itibaren başlar. İdareye başvuru süresi öğrenmeden itibaren bir yıl ve herhalde beş yıllık sürenin geçmesi halinde zamanaşımına uğrar. İdareye yapılan başvurunun idarece incelenerek kısmen veya tamamen reddedilmesi halinde verilen ret kararının kişiye tebliğ edildiği günü izleyen gün dava süresi işlemeye başlar.

İlgili idareye başvuru yapılmasına rağmen otuz gün süre içerisinde idare, yapılan başvuru hakkında karar vermez, sessiz kalır ise talep reddedilmiş sayılarak süresi içerisinde tam yargı davası açılabilecektir.

Vergi Mahkemelerinin konusuna giren davalarda dava açma süresi otuz gün iken, İdare Mahkemeleri, Bölge İdare Mahkemeleri veya Danıştay da görülecek davalarda dava açma süresi altmış gündür. Bu süreler içerisinde tam yargı davası açılmaması halinde dava hakkı ortadan kalkacaktır.

Zararın doğmasına veya bir hak kaybına sebep olan idareye başvuru yapılmaksızın; idari yargı mahkemelerinde değil de görevsiz olan adli yargı mahkemelerinden birinde (Asliye Hukuk Mahkemesi, Aile Mahkemesi vb.) dava açılmış olması halinde, görevli olmayan adli yargı mercii davayı görevsizlikten reddedecektir. Görevsizlik kararı verilmesi halinde idari yargı merciinde açılacak yeni davada yetkili idari mercie başvuru şartı aranmayacaktır.

Tam Yargı Davasında Görevli Olmayan Yerlere Başvuru

Tam yargı davasında görevli olan mahkemeler idari yargı mercileridir. İdari yargı mercileri dışında dava açılması, başvuru yapılması hallerinde görevsizlik kararı verilecektir.

İdari yargı mercileri şunlardır:

1. İdare Mahkemesi
2. Vergi Mahkemesi
3. Bölge İdare Mahkemesi
4. Danıştay

Yukarıda sınırlı olarak sayılan yerlerden birinde dava açılmaması ve görevsiz olan adli yargı mercilerinde dava açılmış olması halinde dava görev yönünden reddedilecektir. Görevsiz adli yargı mercilerine başvuru tarihi görevli idari yargı merciine başvuru tarihi olarak kabul edilecektir. Adli yargı merciinden görevsizlik kararı verilmesine binaen bu kararın tebliğini izleyen günden itibaren idari yargı mercilerinde otuz gün içerisinde dava açılabilecektir.

Otuz günlük süre geçirilmiş olsa bile idari dava açmak için kanunda öngörülen süre dolmamışsa bu süre içerisinde tam yargı davası açılabilecektir.

İdari Makamların Sessiz Kalması

İdari makamların yapılan başvuruya sessiz kalması 2577 Sayılı İYUK’ un 10. maddesinde düzenlenmiştir. İlgili kişiler tarafından bir idari işlem veya eylem yapılması için yetkili idari makamlara başvurabilirler. İdari makama yapılan başvuru idare tarafından incelenir ve otuz gün içerisinde talebin kısmen veya tamamen reddine veya kabulüne karar verir. Otuz gün içerisinde idarece bir cevap verilmemiş olması halinde yapılan talep reddedilmiş sayılır. Otuz günün bitimini takiben idari yargı mercilerinde tam yargı davası açılabilir.

Otuz günlük süre içerisinde idare bir cevap vermiş lakin verilen cevap kesin değilse kişi, bu cevabı talebinin reddi kabul ederek tam yargı davası açabileceği gibi kesin cevabı da bekleyebilir. Kesin cevabı bekleme süresi içerisinde dava açma süresi işlemeyecektir. Bekleme süresi dört ayı aşamaz. Bu sürenin başlangıcı idari makama başvuru tarihidir. İdarenin cevabı dava açma süresi geçtikten sonra gelirse, kişiye altmış gün içinde dava açma hakkı doğacaktır.

Üst Makamlara Başvuru

Üst makama başvurunun ihtiyari olduğu durumlarda söz konusudur. Bu gibi durumlarda idari dava açılmadan önce idari işlemin geri alınması, değiştirilmesi veyahut kaldırılması, başka bir işlem yapılması gibi taleplerden biriyle üst makama başvuru yapılabilir. Üst makamın bulunmaması halinde işlemi yapan idari makama başvuru yapılabilir. İdari yapılan bu başvuru dava zamanaşımını kesmez, işleyen süreyi durdurur. Otuz gün içerisinde idarece bir karar verilmemişse talep reddedilmiş sayılır. İdari makamın talebi reddetmesi ve reddetmiş sayılması halinde dava süresi kaldığı yerden işlemeye devam edecektir.

Tam yargı davasında ilgili makama başvuru dava şartıdır.

Tam Yargı Davası Dilekçe Örneği

Tam yargı davası dilekçesi hazırlanırken dikkat edilmesi gereken unsurlar vardır. Bu unsurlardan birinin dilekçede bulunmaması halinde dilekçe ret veya davanın açılmamış sayılmasına idari yargı merciince karar verilebilir.

Tam yargı davası dilekçesinde bulunması gereken unsurlar şunlardır:

• Davacının ad, soyad, Türkiye Cumhuriyeti  kimlik numarası ve adresi.
• Davacı avukat ile temsil ediliyorsa avukatın ad, soyad ve adresi.
• Davalı kurum ve adresi.
• Davaya konu olan idari işlem veya eylem.
• Davaya konu olan idari işlem veya eylemin tebliğ tarihi.
• Talep edilen tazminat miktarı.
• Deliller.
• Açık bir şekilde talep sonucu.
• Davacı asil olarak dava açmış ise davacının imzası, avukat marifetiyle dava açılmışsa avukatın imzası.

Tam Yargı Davası Dilekçelerinde İlk İnceleme

Tam yargı davası dilekçesi önüne gelen mahkeme aşağıdaki sıralamaya uyarak dilekçeyi incelemekle yükümlüdür. Dilekçeler üzerinde yapılacak ilk inceleme 2577 Sayılı İYUK’ un 14. maddesinin 3. fıkrasında hüküm altına alınmıştır. Buna göre;

1. İlk etapta mahkeme görev ve yetkisini inceler. Davaya bakmakla görevli veya yetkili olmadığına karar verirse dava usulden reddedilecektir.
2. Tam yargı davasında dava açmadan önde yetkili idari mercie başvuru dava şartıdır. Yetkili idari makama başvurulmadan dava açılması halinde idari merci tecavüzü söz konusu olacaktır.
3. Tüm davalarda aranan şartlardan olan ehliyet tam yargı davası için de söz konusudur. Dava açma ehliyeti bulunmayan kişi veya vekil aracılığıyla dava açılması mümkün değildir.
4. Kesin ve yürütülmesi gereken idari davaya konu olabilecek nitelikte bir eylem veya işlemin olup olmadığı incelenir.
5. Davanın süresinde açılıp açılmadığına beşinci sırada bakılır.
6. Davanın yöneltildiği taraf yani husumet.
7. Dava dilekçesinin İYUK’ un 3 üncü ve 5 inci maddelerine uygun olup olmadığı incelenir.

Davanın yetkili ve görevli mahkemede açılmaması halinde davanın reddine; dava idari yargının konusuna giriyor fakat yanlış mahkemede açılmış ise yetkili ve görevli mahkemeye tevdiine karar verilir.

İdari yargı merci tecavüzü söz konusu ise dilekçenin yetkili idari mercie gönderilmesine karar verilir.

Ehliyet, kesin ve yürütülmesi gereken ve idari davaya konu olabilecek nitelikte bir işlemin olup olmadığı, süre aşımı hallerinden birinde noksanlık, hukuka kanuna aykırılık bulunması halinde mahkeme veya hakim tarafından davanın reddine karar verilecektir.

Husumetin yanlış tarafa yöneltilmesi ya da hasmın hiç gösterilmemesi halinde dava dilekçesi gerçek hasma tebliğ edilir.

Dava dilekçesinin İYUK’ un 3 üncü ve 5 inci maddelerine uygun olmaması halinde veya davanın yetkisiz avukat tarafından açılması durumunda eksikliklerin ve aykırılıkların giderilmesi için mahkemece otuz günlük süre verilerek dava dilekçesinin reddine karar verilir.

İdari yargıya konu bir davada davanın reddine, görevli ve yetkili mahkemeye gönderilmesi kararı, kesin ve yürütülmesi gereken ve idari yargıya konu olmayan bir işlem sebebiyle davanın reddi kararına, husumetin gerçek hasma tebliği kararına karşı istinaf ve temyiz yoluna başvurulamaz. Diğer konuların tamamında istinaf veya temyiz yoluna başvurulabilir.

Dilekçe ret kararı verilen durumlarda aynı hataların tekrarlanması halinde tam yargı davasının reddine karar verilecektir.

Tam Yargı Davasında Süreler

Tam yargı davası da dahil olmak üzere idari yargıda görülen davalarda sürelere riayet etmek oldukça önemlidir. Sürelerin kaçırılması halinde hak kaybının doğması kuvvetle muhtemeldir.

İdari yargıda süreler aşağıdaki gibi işlemektedir:

• İdari yargıda süreler tebliğ gereken hallerde tebliği, tebliğ edilmesi zorunlu olmayan hallerde ise yayın veya ilan tarihini izleyen günden itibaren işlemeye başlamaktadır.
• İşleyen sürelere tatil günleri de dahildir. Lakin sürenin bitiş günü bir tatil gününe denk gelirse süre uzayacaktır. Süre ilk çalışma gününün bitimine kadar uzamaktadır.
• Sürelerin son günü adli tatile denk gelirse adli tatilin bitişini izleyen tarihten itibaren yedi gün uzamış sayılacaktır. (Adli tatil her sene 20 temmuz tarihinde başlamakta 31 ağustos tarihinde sona ermektedir. 1 Eylül de çalışma yapılmaktadır. 20 temmuz ve 31 ağustos tarihleri arasında tebliğ edilen mahkeme evraklarına karşı cevap süresinin son günü 7 eylül olacaktır.)

Tam Yargı Davasında Tebligat ve Cevap Verme Süreleri

Tam yargı davası dilekçesi ve ekleri davalıya tebliğ edilir. Dava dilekçesini tebliğ alan davalı yasal süre içerisinde cevap dilekçesini yazar. Cevap dilekçesi davacıya tebliğ edilir. Davacı yine kanuni süre içerisinde cevaba cevap dilekçesi yazar ve bu dilekçe davalıya tebliğ edilir. Dilekçeyi tebliğ alan davalı ikinci cevap dilekçesi verir ve bu dilekçeyle beraber dilekçe teatisi sona erer. Davalının ikinci cevap dilekçesinde davacıya cevap hakkı doğmuş ise davacıya bu iddialara cevap vermesi için süre verilir.

Dilekçelere cevap süresi tebliğ tarihinden itibaren otuz gündür. Haklı sebeplerin varlığı halinde bu süre bir defaya mahsus olmak üzere otuz günü geçmemek üzere uzatılabilir. Uzatma talebi, cevap süresi içerisinde yapılmalıdır. Süresi içerisinde yapılmayan uzatma talepleri reddedilir.

Dilekçeler teatisinin tamamlanmasının ardından iddiayı ve savunmayı genişletme yasağı başlar. Taraflar dilekçelerinde değindikleri hususlar dışında hak iddia edemezler. Tam yargı davasında bu durumun istisnası söz konusudur. Tam yargı davası dilekçesinde belirtilen miktar bir defaya mahsus olmak üzere arttırılır. Artırmanın geçerli olabilmesi için davacı tarafından bu artırmanın harcının ödenmesi gerekmektedir. Artırmaya ilişkin dilekçe davalıya tebliğ edilir. Davalı otuz gün içerisinde bu artırma talebine karşı itirazda bulunabilir.

Davanın istinaf veya temyiz edilmesi halinde tam yargı davasına ilişkin dosya ilgili üst mahkemeye gönderilir. (Bölge İdare Mahkemesi veya Danıştay)

Tam Yargı Davasının Mahkemelerce İncelenmesi

Tam yargı davasında diğer tüm idari yargı davalarında olduğu gibi her türlü inceleme mahkemece resen yapılır. Gerekli, lüzumlu görülen evraklar ilgili kurum veya kuruluşlardan talep edilebilir. Yine davayı aydınlatacağı düşünülen deliller taraflardan talep edilebilir. Delillerin mahkemeye sunulması için bir süre tayin edilir. Bu süre içerisinde delillerin sunulmaması halinde haklı sebeplerin varlığı durumunda bir defaya mahsus olmak üzere ek süre verilebilir.

Tam yargı davasına ilişkin ara kararlar yerine getirilmediği takdirde verilecek nihai karardaki etkisi en baştan taraflara bildirilir. Bu durum ara kararda ayrıca belirtilir.

Tam yargı davasında mahkemece istenen bilgi veya belgeler;

Devletin güvenliğine veya menfaatine aykırılık teşkil eder veya yabancı devletlere ilişkinse, cumhurbaşkanı, yardımcıları ve bakan gerekli açıklamayı yaptıktan sonra ilgili bilgi ve belgeleri mahkemeye sunmayabilir. Bilgilerin verilmemesi halinde bu bilgi ve belgelere dayanarak nihai karar verilemez.

Tam Yargı Davasında Duruşma

Taraflardan birinin isteği üzerine elli yedi bin Türk Lirasını aşan tam yargı davasında, Danıştay, idare veya vergi mahkemelerinden birinde açılan iptal davalarında yine vergi gibi mali yükümlere ilişkin verilen cezaların elli yedi bin Türk Lirasını aşması halinde duruşma yapılır.

Temyiz veya istinaflarda duruşma yapılabilmesi için taraflardan birinin talebi yeterli değildir. Duruşma yapılıp yapılmayacağına Danıştay veya ilgili bölge idare mahkemesi karar verir.

Tam yargı davasında duruşma talebinin dikkate alınabilmesi için dava dilekçesi, cevap dilekçesi veya savunmalarda bu durum belirtilmelidir. Tarafların isteği, talebi olmasa da yasal sınırlar aşılmamış da olsa ilgili mahkeme tarafından resen duruşma yapılmasına karar verilebilir. Duruşma yapılacak hallerde duruşma günü en az otuz gün önceden taraflara bildirilmelidir.

Tam Yargı Davasında Duruşmaya İlişkin Diğer Esaslar

Tam yargı davası duruşmaları aleniyet ilkesi gereği herkese açık olarak yapılır. Açık olarak yapılamayacak haller istisnai olarak sayılmıştır. Kamu güvenliğinin, genel ahlakın mecburi kıldığı hallerde duruşma gizli yapılabilmektedir. Duruşmalar mahkeme başkanı tarafından yönetilir. Taraflara ikişer defa mahkeme tarafından söz hakkı verilir. Davaya taraflardan sadece birinin gelmesi halinde gelen tarafın açıklamaları dinlenir. Davaya hiç kimsenin gelmemesi halinde duruşma yapılmaz, tam yargı davası dosya üzerinden incelenir ve karara bağlanır.

Yerel mahkemelerde savcının bulunması zorun değildir. Danıştay’da görülen davalarda ise savcının bulunması gerekir. Savcı tarafları dinledikten sonra yazılı olarak düşüncesini açıklar ve taraflara son sözleri sorularak duruşma bitirilir.

Duruşma bittikten sonra en geç on beş gün içinde tam yargı davasına ilişkin karar verilmelidir.

Sonuç

Tam yargı davası idari eylem veya işlemler neticesi sonucunda zarara uğrayan gerçek veya tüzel kişiler tarafından konusuna göre ilgili mahkemelerin birinde açılan tazminat davası niteliğinde bir idari davadır. İdari davaları görmekle görevli olan mahkemeler konusuna göre; İdare Mahkemesi, Vergi Mahkemesi ve Danıştay’dır. Tam yargı davası açılmadan önce zararın tazmin edilmesi veyahut yapılan işlemin geri alınması için muhakkak görevli idari mercie başvuru yapılmalıdır. İlgili idari mercie başvuru, dava şartlarındandır.

Tam yargı davasında dosya üzerinden inceleme yapılarak mahkemece karar verilebileceği gibi taraflardan birinin istemi ve elli yedi bin Türk Lirasını aşan dava miktarı olması halinde duruşma yapılmasına karar verilir. Duruşmanın bitimini takiben on beş gün içerisinde tam yargı davasına ilişkin karar verilmelidir.