Butlan Nedir?
Mutlak Butlan
Mutlak butlan kanunun emredici hükümlerine aykırılık bulunduğu durumlarda söz konusu olmaktadır. Bu gibi durumlarda hukuki işlem geçerli olmayıp batıl olacaktır. Batıl olma sonucunu doğuran sebepler ilgili kanunda açıkça belirtilmiştir.
Mutlak Butlan Sebepleri
Mutlak butlan sebepleri 4721 Sayılı Türk Medeni Kanununun 145. maddesinde sınırlı olarak sayılmıştır. Bu sebepler şunlardır:
- Evlilik sırasında eşlerden birinin mevcut bir evliliğin olması,
- Evlilik sırasında eşlerden birinin sürekli olarak ayırt etme gücüne haiz olmaması,
- Evlenmeye engel akıl hastalığı olan eşin evlenmesi,
- Evlenmeye engel derecede eşler arasında hısımlık olması.
Davayı Kimler Açabilir?
Cumhuriyet savcısı durumdan haberdar olursa davayı re’sen açar. Yine bu davayı işlemin tarafları ve işlem konusunda ilgisi olan herkes açabilir. Evliliğin sona ermiş olması durumunda Cumhuriyet Savcısı bu davayı açamaz. Lakin ilgili herkes mutlak butlanın karar altına alınmasını talep edebilir. İlgili davayı eşler her ikisi de kural olarak açabilmektedir. Evlenme sırasında evlenmeye engel derecede akıl hastası olan eşin hastalığının iyileşmesi sebebiyle bu dava yalnızca iyileşen eş tarafından açılabilir. Yine evlenme sırasında ayırt etme gücüne haiz olmayan eşin ayırt etme gücünü sonradan kazanması halinde bu eş tarafından evliliğin sona erdirilmesi için dava açılabilecektir.
Mutlak butlan kararı verilemeyecek haller de mevcuttur. Örneğin; evliyken önceki evliliğini bitirmeyip ikinci evliliğini yapan eşin ikinci evliliği hakkında mutlak butlan kararı verilmeden önce ilk evliliğinin boşanma ile sona ermesi halinde, ikinci evliliği yapan diğer eşte iyiniyetli ise ikinci evliliğinin iptaline karar verilemez.
Nisbi Butlan
Nisbi butlanın söz konusu olduğu hallerde eşlerin dava hakkı bulunmaktadır. Eşlerin dava hakkının bulunduğu durumlar 4721 Sayılı Türk Medeni Kanununun 148. ve devamı maddelerinde hüküm altına alınmıştır.
Ayırt Etme Gücünden Geçici Olarak Yoksunluk
Evlilik anında eşlerden birinin geçici olarak ayırt etme gücünden yoksun olması halinde, ayırtma etme gücünü sonradan kazanan eş evlenmenin iptalini dava yoluyla talep edebilmektedir.
Yanılma
Eşlerden biri aşağıdaki sebeplerden biriyle yanıldığını iddia ederek evliliğin iptalini dava edebilir:
- Eşlerden biri evlenmeyi hiçbir zaman istememesine veya evlendiği diğer eşle evlenmeyi hiç düşünmemesine rağmen yanılma sebebiyle evlenme iradesi ortaya koymuşsa,
- Eşinde sırf sahip olduğu nitelik sebebiyle evlenmiş olmasına rağmen evlendikten sonra eşinde bu niteliğin olmadığını görmesi ve bu evliliği çekilmez hale getirecek durumda ise evliliğin iptalini dava edebilir.
Aldatma
Evliliğin iptaline sebep olabilecek bir diğer unsur olan aldatma, 4721 Sayılı Medeni Kanununun 150. maddesinde açıklanmıştır.
- Diğer eşin namusu, onuru hakkında eş tarafından aldatılmışsa,
- Yine diğer eşin onuru ve namusu hakkında üçüncü kişiler tarafından aldatılmış ve bu aldatılma sebebiyle evlenme sağlanmışsa,
- Davacı eşi veya altsoyu için ağır tehlike oluşturabilecek bir sağlık sorunu, hastalık kendisinden saklanmışsa,
aldatmaya maruz kalan eş mahkemeye başvurarak evliliğin iptalini talep edebilir.
Korkutma
Korkutma 4721 Sayılı Türk Medeni Kanununun 151. maddesinde hüküm altına alınmıştır. Korkutma kişinin veya yakınlarından birinin hayatına, namusuna, şerefine, haysiyetine, onuruna, sağlığına yönelik olmalıdır. Yapılan bu korkutma çok yakın ve ağır olmalıdır. Korkutma sebebiyle evlenen eş, evlenmenin iptal edilmesini sağlamak için dava açabilir.
Nisbi Butlan Davası Hak Düşürücü Süre
Nisbi butlan davasında altı aylık ve beş yıllık süre söz konusudur. Altı aylık süre iptal sebebinin öğrenildiği tarihten itibaren işlemeye başlar. Korkutma sebebiyle evlilik halinde ise bu sürenin hesaplanmasında korkunun etkisinin kalktığı tarih esas alınır. Evliliğin iptaline sebebiyet verebilecek tüm sebeplere ilişkin hak düşürücü süre ise evlenmeden itibaren beş yıldır.
Yasal Temsilcinin Dava Açma Hakkı
Evlenme yaşı Medeni Kanunumuzda on yedi olarak belirtilmiştir. Olağanüstü durumlarda hakim kararıyla on altı yaşında da evlenmeye karar verilebilmektedir. Küçük ve kısıtlılarda yasal temsilcinin rızası evlenme şartlarındandır. Yasal temsilcinin rızası olmaması halinde temsilci, evliliğin iptali söz konusu olabilmektedir. Bu durumda yasal temsilci evliliğin iptalini sağlamak amacıyla dava açmalıdır.
Yasal temsilcinin rızası olmaksızın yapılan evliliklerin iptali her zaman mümkün değildir. Yasal temsilcinin rızası olmasa da aşağıdaki durumlarda evliliğin iptali istenemez:
- Evlenen kişinin sonradan on sekiz yaşını doldurması sebebiyle ergin olması,
- Kısıtlı olan kişinin kısıtlılıktan çıkması,
- Karının gebe kalması.
Butlan Ne Demek?
Butlan hukuki işlemin geçerlilik şartlarında eksiklik bulunma halidir. Mutlak butlanda Cumhuriyet Savcısı tarafından resen dava açılabilirken nisbi butlanda Cumhuriyet Savcısının dava hakkı bulunmamaktadır.
Evliliğin iptalini gerektirmeyen haller 4721 Sayılı Türk Medeni Kanununun 154. ve devamı maddelerinde sayılmıştır.
Evliliğin iptalini gerektirmeyen sebepler şunlardır:
- Bekleme süresi bir diğer ifadeyle iddet müddeti boşanmaya ilişkin mahkeme tarafından verilen kararın kesinleşmesinden itibaren kadının yeni bir evlilik yapabilmesi için üç yüz gün beklemesini ifade eder. Kadının iddet süresinin bitmesini beklemeden evlenmesi, evlenin butlanına sebebiyet vermez.
- Evlilik evlendirmeye yetkili memur önünde yapılmışsa diğer şekil şartlarına uyulmamış olması evliliğin butlanı sonucunu doğurmaz. Örneğin; evlilik sırasında tanıkların hazır bulunmaması gibi.
Butlan Kararının Hukuki Sonuçları
Evlilik yetkili ve resmi memur önünde yapılması ile sonuçlarını doğurmaya başlar ve mahkeme kararıyla sona erdirilene kadar devam eder. İşbu sebeple yapılan evlilik mutlak butlanla sakatlanmış olsa bile mahkeme kararına kadar geçerliliğini koruyacak ve sonuçlarını doğuracaktır.
Evlilik mutlak butlanla sakatlanmış ve mahkeme kararıyla sona erdirilmiş olsa bile evlilik içerisinde doğan çocuklar ana baba kötü niyetli olsalar dahi bile evlilik birliği içerisinde doğdukları kabul edilir.
Mahkeme kararıyla evliliğin batıl olduğuna ve dolayısıyla evliliğin sona erdirilmesine karar verilirse, evlenme anında iyiniyetli olan eşin bu evlilikten doğan kişisel durumu korunacaktır. Mal rejimi tasfiyesi, tazminat ve nafakaya ilişkin boşanmaya dair hükümler uygulanacaktır.
Evliliğin batıl olduğunu dava etmeden önce ölen eş yerine mirasçıları geçerek dava açamaz. Lakin muris ölmeden önce dava açmış ve dava devam ederken hayatını kaybetmiş ise mirasçıları davayı sürdürebilirler. Dava sonuçlandığında sağ kalan eşin kötü niyetli olduğu anlaşılırsa, ölen eşe yasal mirasçı olamayacaktır. Lehine yapılmış olan ölüme bağlı tasarruflar da iptal olur ve herhangi bir hak kazanamaz.
Butlana ilişkin davalarda yetki ve yargılama usulü hakkında boşanmaya ilişkin hükümler uygulanacaktır.
Yargıtay Kararı
Yargıtay’ın 2021/1020 Esas, 2021/5808 Karar ve 06.07.2021 tarihli kararı aşağıdaki gibidir:
Taraflar arasındaki davanın yapılan muhakemesi sonunda bölge adliye mahkemesi hukuk dairesince verilen, yukarıda tarihi ve numarası gösterilen hüküm davacı tarafından …’ın iyi niyetli olduğunun tespiti yönünden; davalı … tarafından ise evliliğin iptali, yargılama gideri ve vekalet ücreti yönünden temyiz edilerek; temyiz incelemesinin duruşmalı olarak yapılması istenilmekle; duruşma için belirlenen 06.07.2021 günü duruşmalı temyiz eden davacı … vekili Av. … ile karşı taraf temyiz eden davalı … mirasçısı … geldiler. Başka gelen olmadı. Gelenlerin konuşması dinlendikten sonra işin incelenerek karara bağlanması için duruşmadan sonraya bırakılması uygun görüldü. Bugün dosyadaki bütün kağıtlar okunup gereği görüşülüp düşünüldü:
Dosyadaki yazılara, kararın dayandığı delillerle kanuna uygun sebeplere ve özellikle delillerin takdirinde bir yanlışlık görülmemesine göre, yerinde bulunmayan temyiz itirazlarının reddiyle usul ve kanuna uygun olan hükmün ONANMASINA, aşağıda yazılı onama harcının temyiz edenlere yükletilmesine, peşin alınan harcın mahsubuna ve 292.10’ar TL. temyiz başvuru harcı peşin alındığından başkaca harç alınmasına yer olmadığına, dosyanın ilk derece mahkemesine, karardan bir örneğinin ilgili bölge adliye mahkemesi hukuk dairesine gönderilmesine kesin olarak oybirliğiyle karar verildi.
Sonuç
Butlan ile sakat olan hukuki işlemlerin akıbeti mutlak veya nisbi olmasına göre değişiklik arz etmektedir. Mutlak butlanla sakat olan evlilikler batıl olmakla birlikte nisbi ile sakat olan evlilikler ise iptal edilebilirlik müeyyidesiyle karşı karşıyadır. Mutlak butlanla sakat olan evliliğin batıl olduğu resen Cumhuriyet Savcısı, ilgili herkes tarafından ileri sürülebilirken; nisbi de ise evliliğin iptalini sadece eşler dava yoluyla talep edebilmektedir. Mahkeme kararı verilene kadar süren evlilik butlanla sakat olmasına rağmen normal bir evliliğin hüküm ve sonuçlarını doğuracak olmakla birlikte evliliğin batıl olduğuna veya iptaline karar verilmiş olsa bile doğan çocuklar evlilik birliği içerisinde doğmuş sayılacaktır.
