Yargılamanın Yenilenmesi

Yargılamanın yenilenmesi diğer adıyla muhakemenin iadesi ceza hukuku alanında 5271 Sayılı Ceza Muhakemeleri Kanununun 311. maddesinde hüküm altına alınmıştır. Yargılamanın yenilenmesi hukuk davalarında da mümkündür. Özel hukuk alanında yargılamanın yenilenmesine ilişkin düzenleme 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanununun “Yargılamanın İadesi” başlıklı 374. maddesinde düzenlenmiştir. Yargılamanın yenilenmesine ilişkin düzenlemeleri özel hukuk ve ceza hukuku alanında olmak üzere iki başlık altında inceleyeceğiz.

5271 Sayılı Ceza Muhakemeleri Kanununda Yargılamanın Yenilenmesi

Ceza hukuku bağlamında yargılamanın yenilenmesi olgusu 311. ve devamı maddelerinde hüküm altına alınmıştır. Bir suçtan dolayı hüküm giyen kişi hakkında yargılamanın yenilenmesi yoluna başvurulabilmesi için aşağıdaki şartlardan biri veya bir kaçının bulunması gerekmektedir. Yargılamanın yenilenmesi yoluna başvurulabilmesi için hükümlü hakkında verilen ceza kesinleşmiş olmalıdır.

Kesinleşme; yerel mahkemenin vermiş olduğu üst yargı denetimine kapalı kesin kararlarda, üst yargı denetimine açık olmasına rağmen süresinde başvuru yapılmaması sebebiyle başvuru hakkı kalmayan ve kesinleşen kararlarda, üst yargı denetimine başvurulmuş olmasına rağmen üst mahkeme tarafından kararın onanması ve başvurulacak başka bir yargı kolu kalmayan kararlarda söz konusu olacaktır. Kesinleşme varsa yargılamanın yenilenmesi yoluna aşağıdaki unsurlardan birinin de olması halinde başvuru yapılabilecektir. Unsurların varlığı halinde hükümlü lehine yargılama yenilenerek dava tekrar görülecektir.

Hükümlü (yargılandığı suçtan ceza alan kişi) Lehine Yargılamanın Yenilenmesi Sebepleri

Hükümlü hakkında yargılamanın yenilenmesini gerektiren sebepler şunlardır:

1. Kararı, hükmü doğrudan etkileyen, duruşmada kullanılan bir belge veya belgelerin sahteliği tespit edilirse,
2. Bir tanık veya bilirkişi yemin verdirilerek dinlenilmiş, yemin edilerek dinlenilen tanık veya bilirkişinin beyanı hükmü etkilemiş, bu beyan hükümlü aleyhine olacak şekilde kasten veya ihmali davranış ile verilmiş ve bu durum anlaşılmışsa,
3. Duruşma birden fazla hakim tarafından yapılıyorsa hükme katılan bir veya daha fazla hakimin, tek hakimle görülen bir dava söz konusuysa hakimin vermiş olduğu karar, sanığın aleyhine ceza kovuşturmasına/ mahkumiyete sebebiyet verecek derecedeyse ve bu durum (sanığın sebep olduğu kusurlar dışında) hakimin görevde yapmış olduğu kusurdan ileri geliyorsa,
4. Hükümlünün almış olduğu ceza, hukuk mahkemesi tarafından verilmiş hükme dayanıyorsa ve verilen kesinleşmiş hüküm aynı konuda verilen bir başka hükümle ortadan kalkmışsa,
5. Sanığın beraatini veya daha az bir cezayı gerektirecek yeni olayların, yeni delillerin ortaya çıkması; bu delillerin tek başına veya dosyadaki tüm delillerle birlikte göz önüne alınması,
6. Verilen hükmün, İnsan Haklarını ve Ana Hürriyetleri Korumaya Dair Sözleşmenin veya eki protokollerin ihlali suretiyle verilmesi, bu durumun Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin kesinleşmiş kararıyla tespit edilmesi veya tek taraflı deklarasyon, dostane çözümle düşme kararı verilmesi,

4. maddede belirtilen hususa dayanılarak yargılamanın yenilenmesi talep edilecekse bu süre ilamın zamanaşımına uğrayacağı süreyle aynıdır. 6. maddede belirtilen durumda ise Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararının kesinleşme tarihinden başlayarak bir yıldır.

Sanığın Aleyhine Yargılamanın Yenilenmesi Sebepleri

Hükümlü aleyhine yargılamanın yenilenmesi sebepleri 5271 Sayılı Ceza Muhakemeleri Kanununun 314. maddesinde düzenlenmiştir.

Sanık aleyhine kesinleşen hükmün yenilenebilmesi için aşağıdaki unsurlardan birinin doğmuş olması gerekir:

1. Sanık veya hükümlü lehine duruşmada sürülen, hükme etki eden bir belgenin sahte olduğunun anlaşılması,
2. Hükme katılan hakimlerden bir veya birkaçı sanık lehine vermiş olduğu kararda kusur etmiş, sanığın mahkumiyet veya daha ağır bir ceza alması gerekirken daha az ceza alması veya beraat etmesi,
3. Sanık beraat etmesine rağmen beraat ettiği suça ilişkin hakim önünde güvenilir nitelikte ikrarda bulunursa

yargılamanın yenilenmesine karar verilerek, suça ilişkin dosya tekrardan incelenecek, yeniden yargılama yapılacaktır.

Yargılamanın Yenilenmesi Talebinin Kabul Edilmeyeceği Haller

Yargılamanın yenilenmesi talebinin reddedileceği haller 5271 Sayılı Ceza Muhakemeleri Kanununun 315. maddesinde hüküm altına alınmıştır.

• Aynı kanun içerisinde bulunan aynı maddeye dayanılarak verilen cezanın değiştirilmesi amacıyla yapılan talep,
• Yargılama sırasında yapılan hata başka yollarla düzeltilebiliyorsa, yenileme yoluna başvurulamaz.

Yargılamanın Yenilenmesi İnfazı Erteler Mi ?

Yargılamanın yenilenmesi talebi hükmün infazını ertelememektedir. Mahkeme tarafından hükmün infazının geri bırakılmasına veyahut durdurulmasına karar verilebilecektir.

Yargılamanın Yenilenmesini Engellemeyen Hususlar

Yargılamanın yenilenmesini engellemeyen hususlar 5271 Sayılı Ceza Muhakemeleri Kanununun 313. maddesinde düzenlenmiştir. Bu hususlar şunlardır:

1. Hükümlünün ölmesi, hükmün infaz edilmesi,
2. Kişi ölmüşse müteveffanın üst, altsoyu, eşi ve kardeşleri yargılamanın yenilenmesi talebinde bulunabilirler.
3. Adalet Bakanı da yargılamanın iadesini talep edebilir.

Yargılamanın Yenilenmesi İstemini İnceleyen Mercii

Yargılamanın yenilenmesi talebi, yenileme istenilen kararın verildiği mahkemeye sunulmalıdır. Talebin kabul edilip edilmeyeceğine bu mahkeme tarafından duruşma yapılmaksızın karar verilir.

Yargılamanın yenilenmesi talebi, kanununa uygun bir şekilde yapılmamış veya yenilemeyi gerektiren haller, deliller bulunmuyorsa dava reddedilecektir. Yenileme talebinin kabul edilmesi halinde cumhuriyet savcısı ve ilgili kişilere tebligat çıkartılarak yedi gün içerisinde varsa itirazlarını bildirmeleri istenir. Verilen iki karara karşı da itiraz edilebilmektedir.

Duruşma Yapılmadan Yargılamanın Yenilenmesi Talebinin İncelenmesi

Hükümlünün ölmüş olması sebebiyle mahkeme tarafından deliller duruşma yapılmaksızın incelenir, hükümlünün beraatine veya istemin reddine karar verilir. Hükümlü yaşıyorsa Cumhuriyet savcısının uygun görüşü alınarak hükümlünün derhal beraatine karar verilebilir.

Yargılamanın Yenilenmesi Sonucunda Verilen Hüküm

Yargılanmanın yenilenmesine binaen yapılan duruşma sonucunda verilebilecek hükümler şunlardır:

• Önceki hükmün onaylanması,
• Hükmün iptali ve yeniden hüküm.

Hükümlü lehine yargılamanın iadesi yoluna başvurulmuş ise verilecek olan ceza önceki cezadan daha ağır bir ceza olamaz. Yeniden yargılama neticesinde beraat veya ceza verilmesine yer olmadığına ilişkin karar verilirse, kişi almış olduğu mahkumiyet sebebiyle mağdur olmuş, maddi ve manevi zarara uğramışsa bu zararı devletin sorumluluğuna gidilerek tazmin edilebilecektir.

6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanununda Yargılamanın İadesi

Ceza davalarında olduğu gibi hukuk davalarında da yargılamanın yenilenmesi için verilen hükmün kesinleşmiş olması gerekir. Hukuk davalarında yargılamanın yenilenmesi sebepleri 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanununun 374. maddesinde sınırlı olarak sayılmıştır.

Yargılamanın İadesi Sebepleri

Aşağıdaki nedenlerin varlığı halinde yargılamanın yenilenmesi talep edilebilecektir:

1. Kanuna uygun bir şekilde teşekkül etmemiş olan bir mahkemede davanın görülmüş olması,
2. Yasak kararı olan veya ret kararı kesin olarak kabul edilen hakimin karara katılmış, tek hakimli mahkemelerde ise karar vermiş olması,
3. Dava, vekil veya temsilci olmayan kişilerin huzuruyla görülüp karara bağlanması,
4. Aleyhine hüküm kurulan kişinin yargılama sırasında kusuru olmaksızın elde edemediği bir delili, karar verildikten sonra ele geçirmesi,
5. Karar verilirken esas alınan senedin sahte olduğuna karar verilmesi, senedin sahte olduğunun geçerli bir şekilde resmi makam önünde ikrar edilmesi,
6. Tanığın yalan tanıklık yaptığının tespit edilmesi,
7. Kasten aykırı davrandığı tespit edilen bilirkişi veyahut tercümanın beyanlarının karara esas alınması,
8. Yemin ederek lehine karar verilmesini sağlayan tarafın yalan söylediğinin sabit olması,
9. Hüküm verilirken başka bir karar esas alınmış ve bu karar başka bir hükümle ortadan kaldırılmışsa,
10. Hileli davranışlarla lehine karar verilmesinin sağlanması,
11. Konu ve sebep yönünden açılan bir davada önceki hükme aykırı bir karar verilmiş ve bu karar kesinleşmişse,
12. İnsan Haklarını ve Ana Hürriyetleri Korumaya Dair Sözleşmenin veya eki protokollerinin ihlali suretiyle verilen kararın, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi tarafından tespit edilmesi, AİHM’ e yapılan başvuru sonucunda düşme kararı verilmesi.

6., 7., ve 8. bentlerdeki hallerde yargılamanın iadesinin istenebilmesi için kesinleşmiş mahkumiyet kararının varlığı aranmaktadır.

Yargılamanın İade Süresi

Yargılamanın iade süresi yargılamanın yenilenmesi sebeplerine göre farklılık arz etmektedir. Buna göre;

• Kanuna uygun bir şekilde teşekkül etmeyen mahkemenin öğrenildiği,
• Hakimin reddedilmiş veya yasaklanmış olmasına rağmen hükme katıldığı, davanın yetkisiz vekil veya temsilci olmayan kişiler huzurunda görülmesi hallerinde; kararın davalı tarafa, gerçek vekile tebliğ edildiği,
• Yeni belge elde edilmişse elde edilen delilin edinme tarihi, hilenin öğrenildiği,
• Senedin sahteliğinin tespiti, tanığın yalan söylemesi, bilirkişi veya tercümanın kasıtlı olarak gerçeğe aykırı beyanda bulunması, yalan yere yemin edilen durumlarda süre; mahkumiyetin kesinleştiği, soruşturmanın sonuçsuz kaldığı,
• Karara esas alınan ilamın tamamen ortadan kaldırılmasından haberdar olunduğu,
• İnsan Haklarını ve Ana Hürriyetleri Korumaya Dair Sözleşmenin veya eki protokollerinin ihlali suretiyle verilen kararın AİHM tarafından tespitine ilişkin verilen kararın tebliğ tarihinden itibaren üç ay ve her halde hükmün kesinleşmesinden itibaren on yıldır.
• Hükme aykırı başka bir ilam varsa bu ilamın zamanaşımına uğrama süresi aynı zamanda yargılamanın iadesini talep etme süresidir.

Yargılamanın İadesinin İncelenmesi

Yargılamanın iadesi, yenilenmesi istenen kararı veren mahkemeden talep edilir. Mahkeme tarafından yargılamanın iadesini isteyen taraftan teminat istenebilir. Talebi alan mahkeme öncelikle talebin süresinde yapılıp yapılmadığı, hükmün yargılamanın iadesine konu olabilecek şekilde kesinleşip kesinleşmediği, iade talebinin geçerli olup olmadığı incelenir. Bu hususlardan herhangi birinde eksik olması halinde mahkeme esasa girmeden usulden ret kararı verecektir.

Yargılamanın iadesi talebinin kabulü halinde yeniden yargılama yapılacaktır. Yeniden yapılan yargılama sonucunda tamamen onama, kısmen onama veya kısmen / tamamen değiştirme veyahut önceki kararın iptaline karar verilebilir.

Yargılamanın iadesi davasının açılması hükmün icrasını durdurmamaktadır. Hükmün icrası telafisi güç zararlara sebebiyet verecek veya icranın durdurulması mahkeme tarafından bir ihtiyaç görülmesi halinde talep edenden teminat alınarak hükmün icrasının durdurulmasına karar verilebilir. Talep mahkeme kararına dayanıyorsa teminat istenmeyecektir.

Sonuç

Yargılamanın yenilenmesi yargılamanın iadesi bir diğer ifadeyle iade-i muhakeme adaletin sağlanması için büyük bir önem arz etmektedir. İlk derece mahkemelerinin vermiş olduğu istinaf ve temyiz yolu kapalı kesin kararlar, üst derece mahkemece incelenerek kesinleşen kararlar, sürenin kaçırılması veya başka herhangi bir sebeple üst dereceli mahkemenin inceleme alanına girmesine rağmen başvuru yapılamamış olmasına binaen kesinleşen kararlarda yargılamanın yenilenmesini gerektiren sebeplerin varlığı halinde yeniden yargılama yapılarak mağduriyetler giderilebilmektedir. Yargılamanın yenilenmesini hükümlü, suçtan zarar gören (müşteki, mağdur), Cumhuriyet savcısı talep edebilmektedir.

Yargılamanın yenilenmesi talebi, yenilenmesi talep edilen kararı veren mahkeme tarafından incelenip karara bağlanacaktır. Yeniden yargılama sonucunda ilk kararın iptaline, onanmasına, kısmen onanmasına, kısmen  veya tamamen değiştirilmesine karar verilebilir. Verilen karara karşı yargı yolu açıktır.