Gerekçeli Karar

Gerekçeli karar dava süreçlerinde çokça karşılaştığımız bir tabirdir. Gerekçeli karar yargılama sonucunda mahkemenin kurmuş olduğu hükmü yasal nedenlere dayandırmak suretiyle açıkladığı karardır. Uygulamada son duruşmada mahkeme tarafından kısa karar açıklanır ve kanunen öngörülen süre içerisinde gerekçeli karar ilgililerine tebliğ edilir. Gerekçeli karar mahkemelerin keyfi karar vermelerinin önüne geçilmesi, kararın dayanaklarının sunulmasıyla taraflarda kanun yoluna başvurup başvurmama noktasında belirleyici rol oynaması vb. açılardan önemli ve gereklidir. Zira mahkemelerin gerekçesiz bir şekilde karar vermesi kanuna aykırı bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır.

Gerekçeli Karar Nedir?

Gerekçeli karar mahkemenin davanın konusu, sebebi, tarafları, tarafların talepleri, tanık ve diğer delilleri, kısaca bütün unsurları dikkate alarak kurmuş olduğu hükmü yasal ve hukuki nedenlere dayandırdığı yazılı açıklamadır. Bir mahkeme kararının gerekçesiz olması düşünülemez. Zira kurulan hükmün gerekçeli olması en başta anayasal bir zorunluluktur. Anayasanın 141/3 hükmü “Bütün mahkemelerin her türlü kararları gerekçeli olarak yazılır.” denmek suretiyle ifade edilmiştir.

Gerekçeli karar uygulamada kısa karar sonrasında kanunen belirlenen süre içerisinde yazılmak suretiyle ilgililere tebliğ edilir. Duruşma esnasında tefhim edilen (taraflara bildirilen) karar gerekçe içermeyecek şekilde duruşma tutanağına geçirilir. Gerekçe akıl ve mantık kurallarına aykırı olmayacak şekilde, aynı zamanda maddi vakıaya ve hukuka uygun olmalıdır. Verilen hükmün yasal dayanaklarını içeren gerekçeli karar ise kısa karara aykırı olmayacak şekilde ve kanunda belirlenen süre içinde taraflara tebliğ edilir. Şu halde gerekçeli karar ile kısa karar arasında çelişki bulunması durumunda hangisi esas alınacak sorusu gündeme gelir. Bu hususta hukuk mahkemeleri ve ceza mahkemeleri kararlarını ayrı ayrı ele almak daha isabetli olacaktır.

Hukuk mahkemeleri açısından 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu m.298/2 hükmünde gerekçeli şekilde yazılan kararın kısa karara aykırı olamayacağı, kısa karar ile aynı doğrultuda olması gerektiği düzenlenmiştir. Yargıtay içtihatlarında sonradan yazılan ve kısa kararla çelişki içerisinde olan gerekçeli karar yok hükmünde değerlendirilmekte, kısa karar esas alınmaktadır. Zira bu çelişki yargılamanın açıklığı ilkesiyle bağdaşmamaktadır. Ceza yargılamaları açısından bakıldığında ise öncelikle hüküm gerekçesinin kısa karara eklenmek suretiyle yazılması gerektiği uygulamada kabul edilir.

Bu şekilde gerekçeli karar ve kısa karar arasında çelişkiler bulunmasının veya kısa kararda yer almayan hususların gerekçeye eklenmesinin önüne geçilmesi amaçlanmaktadır. Yargıtay içtihatlarına göre ceza yargılamalarında da hukuk yargılamalarında olduğu gibi kısa karar esas alınır ve cezanın infazı da bu karara göre yapılır. Ayrıca gerekçenin tefhim edilen kısa karara göre düzeltilmesi gerekir.

Gerekçeli karar hangi hususları içermelidir sorusu ise yine hukuk yargılamaları ile ceza yargılamalarının ayrı ayrı ele alınmasıyla cevap bulacaktır. Özel hukuk uyuşmazlıkları ile idari uyuşmazlıkları kapsayan hukuk mahkemelerinin gerekçeli hükümlerinde açıkça gösterilmesi gereken hususlar 6100 sayılı HMK m.297/1 ç bendinde belirtilmiştir.

Gerekçeli karar metninde bulunması gereken hususlar şunlardır;

1. Tarafların iddia ve savunmalarının özeti
2. Tarafların anlaştıkları hususlar ile anlaşamadıkları hususlar
3. Çekişmeli olan vakıalar ile ilgili toplanan deliller
4. Toplanan delillerin tartışılması ve değerlendirilmesi
5. Sabit vakıalar ve bu vakıalardan çıkarılan sonuç
6. Hukuki sebepler

Ceza mahkemelerinin gerekçeli şekilde yazılan gerek mahkumiyet gerekse beraat kararlarında bulunması gereken hususlar 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu m. 230’da ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Tarafların iddia ve savunmaları, bunların dayandırıldığı ve mahkemenin toplamış olduğu deliller, reddedilen/ üstün görülen kanıtlar ve reddedilme/ üstün görülme nedenleri, suçu oluşturan fiil, uygulanacak hukuk, cezayı ağırlaştıran veya hafifleten nedenler vs. bu hususlardandır. Ayrıca ifade etmek gerekir ki Yargıtay Ceza Genel Kurulu gerekçenin dosyada bulunan bilgi ve belgeleri değerlendirecek şekilde yasal, geçerli ve yeterli olması gerektiğini kararlarında özellikle belirtmiştir.

Kararın nasıl ve kim tarafından yazılacağı hususu da hukuk mahkemeleri açısından kanunda düzenlenmiştir. Hüküm hukuk mahkemelerinde HMK m.298/1 uyarınca kararı veren hakim tarafından yazılır. Toplu mahkemelerde ise mahkeme başkanı bizzat yazabileceği gibi seçeceği bir üye tarafından da hükmün yazılması mümkündür. Ancak bu üyenin hükme katılmış olan hakimlerden olması gerekmektedir. Ceza mahkemeleri açısından kanunda herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. Ancak uygulamada asliye ceza mahkemesi kararları davaya bakan hakim, ağır ceza mahkemesi kararları ise mahkeme başkanı veya mahkeme üyesi olan hakimlerden biri tarafından yazılmaktadır.

Gerekçeli Karar Yazıldı Ne Demek?

“Gerekçeli karar yazıldı” ibaresi çoğu zaman vatandaşın e-devlet ya da UYAP üzerinde görüp anlam veremediği bir ibaredir. Bu ibareden ne anlaşılması gerektiği tartışma konusudur. Öncelikle ifade etmeliyiz ki bu ibare uygulamada kısa kararın yazılmasından yani son duruşmadan sonra makalemizde bahsi geçen gerekçeli hükmün yazılması anlamına gelmektedir. Dolayısıyla hükmün gerekçeli açıklaması bu aşamada yazılmış olmaktadır.

Gerekçeli Karar Ne Zaman Tebliğ Edilir?

Kural olarak bir mahkeme hükmünün gerekçesi de kısa karar ile beraber duruşmada taraflara okunup tutanağa geçirilmelidir. Ancak uygulamada gerekçeli karar kısa kararın duruşma esnasında taraflara açıklanıp tutanağa geçirilmesinden itibaren kanunen öngörülen sürelerde tebliğ edilmektedir. Kanunda ceza mahkemeleri ve hukuk mahkemeleri açısından tebliğ işlemi farklı sürelere tabi tutulmuştur. HMK m. 294 uyarınca zorunlu nedenlerden ötürü sadece kısa kararın tefhim edilmesi halinde tefhim tarihinden itibaren 1 ay içinde gerekçeli karar yazılmalıdır. Ceza yargılamalarında bu süre 15 gündür. CMK m.232/3 düzenlemesine göre hükmün gerekçesinin duruşmada açıklanmaması halinde kısa kararın tefhiminden itibaren 15 gün içinde hükmün gerekçesi yazılır.

Her halükarda gerekçeli karar yazılmasının hemen akabinde taraflara tebliğ edilmek üzere postaya verilir. Bu durum kararın tebliğe çıkarılması olarak ifade edilmektedir. Taraflara tebliğ edilme süresi kararın yazılma ve postada kalma süresiyle bağlantılıdır.

Gerekçeli Karar Ne Zaman Kesinleşir?

İstisnai durumlar hariç olmak üzere bir hükmün kesinleşmesi için öncelikle gerekçeli karar tebliğ edilmelidir. Aksi takdirde karar kesinleşmiş olmaz. Karar taraflara tebliğ edilmekle beraber karara karşı süresi içinde kanun yoluna başvurulmaması halinde hüküm kesinleşmiş olur. Kanun yoluna başvurma süreleri gerekçeli hükmün tebliğinden itibaren başlamakta olup ceza ve hukuk yargılamaları açısından farklı süreler geçerlidir. Bu süreler HMK ve CMK’nda düzenlenmiştir.

HMK uyarınca Hukuk mahkemelerinin kararlarına karşı istinaf kanun yoluna başvurma süresi 2 haftadır. İstinaf mercii olan Bölge Adliye Mahkemesi kararlarına karşı temyiz başvurusunda bulunma süresi ise yine 2 haftadır. Ancak temyiz yolu açık bir karar söz konusu olmalıdır. Ceza yargılamaları bakımından istinaf başvurusu için öngörülen süre 7 gün, istinaf mahkemesi kararına karşı şartlar sağlandığı takdirde temyiz başvurusunda bulunma süresi ise 15 gündür.

Kanun yoluna başvurulmuş olup üst dereceli mahkemenin kararı hukuka uygun bularak onaması durumunda da karar kesinleşmiş olur.

Sonuç

Gerekçeli karar mahkemelerin genellikle son duruşmada kısa kararın açıklanıp tutanağa geçirilmesinden sonra kanunen öngörülen süre içerisinde açıkladığı ve kararın kanuni ve hukuki dayanaklarını içeren yazılı açıklamadır. Gerekçeli karar verilirken davanın konusu, sebebi, tarafları, tarafların talepleri, tanık ve diğer deliller, kısaca bütün unsurlar hakim tarafından dikkate alınır. Gerekçeli karar kısa karar ile çelişki içermeyecek şekilde, akıl ve mantık kurallarına, hukuka ve maddi vakıaya uygun olmalıdır. Gerekçeli karar nasıl yazılır, hangi hususları içermelidir, ne zaman tebliğ edilir, kısa kararla aralarında çelişki olması durumunda hangi karar esas alınır gibi noktalarda hukuk ve ceza mahkemelerinin yargılamaları açısından farklılıklar mevcut olup ayrı ayrı ele alınmaları gerekmektedir.