İzale-i Şuyu (Ortaklığın Giderilmesi) 

İzale-i Şuyu, ortaklığın giderilmesi olarak da bilinir. İzale-i şuyu yani ortaklığın giderilmesi paylı mülkiyet ya da elbirliği halinde ortak bulunan kişilerin, konusu mülkiyet olan bu ortaklığa son verilmesini konu alır. İzale-i şuyuda, birden çok kişinin sahip olduğu mallar bölüştürülür, bölüştürülmesi mümkün olmayan mallar ise mahkemece satışa çıkarılır, elde edilen para bu kişiler arasında paylaştırılır. İzale-i şuyuda mülkiyetten kasıt hem taşınır hem de taşınmaz mallardır. Elbirliği halinde mülkiyet kavramı, TMK m.701’de düzenlenmiştir. Buna göre, “Kanun veya kanunda öngörülen sözleşmeler uyarınca oluşan topluluk dolayısıyla mallara birlikte malik olanların mülkiyeti, elbirliği mülkiyetidir.” olarak tanımlanmıştır. Paylı mülkiyet kavramı ise TMK m.688’de “Paylı mülkiyette birden çok kimse, maddî olarak bölünmüş olmayan bir şeyin tamamına belli paylarla maliktir.” olarak düzenleme bulmuştur.

İzale-i Şuyu Davası (Ortaklığın Giderilmesi Davası) Nedir?

İzale-i şuyu davası, pay oranları önemli olmaksızın ve haklı bir sebebe dayanmak zorunda olmadan paydaşlardan her birinin, paylaşma talebinde bulunabildiği ortaklığın giderilmesi dava türüdür. Sadece paylaşma talep edilemeyen iki durum vardır. Bu iki durumun varlığı halinde izale-i şuyu talebinde bulunulamaz. Ortaklığın giderilmesi talebinde bulunulamayacak durumlar şunlardır:

1. Hukuki bir işlem dolayısıyla paylı mülkiyete devam etme zorunluluğunun doğduğu durumlar,
2. İdame-i şuyuu hali de paylaşma talep edilmesine engel oluşturur. İdame-i şuyuu, sürekli bir amaca özgülenmiş  paylı mal mülkiyetini devam ettirme yükümlülüğünü ifade eder.

Ortaklığın giderilmesinde paydaşlar uygun olmayan zamanda paylaşma isteminde bulunamaz.

Kişilerin arasında kurulan bu mülkiyet konulu ortaklıklardan yola çıkarak uygulamada, daha çok miras yolu ile el değiştiren taşınmazlar izale-i şuyu davasının konusunu oluşturmaktadır. Bunun bariz nedenleri arasında ise ortakların, miras kalan taşınmazı paylaşma hususunda birtakım sorunlarla karşılaşmalarıdır. Bu sebeple ilgili ortaklığın giderilmesi davası açılmak suretiyle mallar aynen taksim yolu ile ortaklar arasında pay edilir. Eğer ki izale-i şuyu davasında aynen taksim somut olayda mümkün olamayacaksa, ortaklığın giderilmesi yoluyla söz konusu mal veya malların satışına karar verilerek açık arttırma yolu ile satışı gerçekleşecek ve satıştan elde edilen bedel ortaklar arasında paylaştırılacaktır.

İzale-i şuyu davası iki taraflı ve her iki tarafın da eşit haklara sahip olduğu bir davadır. İzale-i şuyu davasını açacak pay sahibi davayı, diğer kalan tüm ortakları kapsayacak şekilde açmalıdır. Eğer ki kendisine ortaklığın giderilmesi davası açılacak pay sahiplerinden birisi ölmüş ise onun yerine mirasçıları taraf olarak gösterilmelidir.

Paydaşlar, başta yapacakları bir anlaşmayla izale-i şuyu talep edilemeyeceğini kararlaştırabilirler. Ancak burada TMK m.698 “Paylaşmayı isteme hakkı, hukukî bir işlemle en çok on yıllık süre ile sınırlandırılabilir.” hükmü gereğince en fazla on yıllık süreyle izale-i şuyu talep edilemeyeceği kararlaştırılabilir. Ayrıca işbu madde gereğince paylı mülkiyetin devamına ilişkin sözleşme resmî şekle bağlıdır ve tapu kütüğüne şerh verilebilir.

İzale-i Şuyu (Ortaklığın Giderilmesi) Davasında Satış

İzale-i şuyu davasının  yukarıda belirtildiği üzere konusunu oluşturan mal, aynen taksim yolu ile pay edilemeyecek durumda ise mahkeme tarafından satışına imkân tanınacak ve ortaklığın giderilmesi suretiyle ortaklar arasında paylaştırılacaktır. Mahkemenin bu kararı vermesi re ’sen gerçekleşmez. Bu kararın alınması için  Sulh Hukuk Mahkemesine izale-i şuyu davası açılmalıdır.

İzale-i şuyu davasının açılması ve mahkemeden ortaklığın giderilmesi yoluyla satış kararının çıkmasının hemen ardından mahkeme, pay sahiplerine bu kararı tebliğ etmelidir. Pay sahiplerinden, yasal itiraz süresi içinde herhangi bir itiraz olmazsa mahkeme, bir satış memuru görevlendirecektir. Satış memuruna, mahkeme tarafından ortaklığın giderilmesi davası kapsamında satışa konu olan dosya ve görevlendirme kararı ile beraber verilecektir. Sonrasında ise dava konusu taşınmaza arz şerhi konulmak sureti ile tapudaki bilgiler celp edilecektir. Bütün bu bilgilerin toparlanması sonrasında ise malın kıymet takdiri yapılacaktır.

Tüm bu aşamalar sonrasında izale-i şuyu davasında kıymet takdirinde bulunan bilirkişi, hazırladığı raporu pay sahiplerine tebliğ edecek ve sonrasında davaya konu olan malın İİK’ nın ilgili maddeleri uyarınca ortaklığın giderilmesi suretiyle satışı sağlanacaktır. (Pay sahipleri tarafından itiraz yapılacak olursa ya da istinaf yoluna gidilecek olursa satışa yönelik hüküm gerçekleşmeyecektir.) Eğer bu mal taşınmaz ise, üzerinde bulunan bütünleyici parçalar (Ağaç, ev, ahır vd.) da ortaklığın giderilmesi yoluyla taşınmaz ile beraber satılacaktır.

Ortaklığın giderilmesi davasında mahkeme kararının kesinleşmesinden başlayarak 10 yıl içerisinde satış kararının infazı istenebilir.

İzale-i şuyu davasına konu olan mülkiyetin, açık arttırma yolu ile satışında izlenecek usul, İİK’ da düzenlenen hususlar çerçevesinde şekil almaktadır. Ancak şunu da belirtmek gerekir. TMK m.699/3 uyarınca “Satış açık artırma ile olacağından davaya konu olan malda herkes alıcı olabilecektir. Ancak paydaşlar açık artırmanın sadece paydaşlar arasında yapılmasını talep ediyorlar ise açık artırma sadece paydaşlar arasında yapılacaktır.”

Açık arttırma 2 defa ve 2 gün olacak şekilde yapılacaktır. Açık arttırma öncesinde yayımlanacak satış ilanı içerisinde, her iki günü kapsayacak şekilde; yer, gün ve saat belirtilmek zorundadır. Bu satış ilanı, 50.000 üzerinde günlük tiraja sahip bir gazete üzerinden yayınlanmak zorundadır. Aynı zamanda internet üzerinden de açık arttırma yapılabilmektedir. İlgili ilan, ilk açık arttırma yapılacak günden 1 ay önce açıklanmalıdır.

Ortaklığın giderilmesi davası kapsamında ihaleye katılacak kişilerin ise;

• Açık arttırmaya katılacağına dair teminat göstermeleri gerekmektedir.
• İhaleye konu olan malın değerinin, %20’si değerinde nakit teminat veya banka teminat mektubu sunmalıdırlar,
• İhaleye konu olan malda, hisse sahibinin hissesi %20 veya yukarısı ise teminat yatırılması gerekmemektedir.
• Açık arttırmaya konu olan malın ihale başlangıç bedeli, bilirkişi raporunda belirtilen değer takdirinin %50’si üzerinden hesap edilecektir.

Bu hususlara dikkat etmeleri gerekmektedir. Malın satışının gerçekleşeceği, açık arttırmaya ilgili hususlar bunlardan oluşmaktadır.

Ön alım hususuna değinecek olursak, İzale-i şuyu davasında bir ön alımdan söz etmek mümkün olmayacaktır. Çünkü ön alım hakkı, pay sahiplerinden birisine ait payı almak isteyen üçüncü kişiye karşı kullanılmaktadır. Ancak izale-i şuyu davasına konu olan mal hakkında herhangi bir alış satış işlemi gerçekleşmemektedir.

İzale-i Şuyu (Ortaklığın Giderilmesi) Davasında Aynen Taksim

İzale-i şuyu davasında hâkimin aynen taksime hükmetmesi üzerine mal, hissedarlara hisseleri oranında paylaştırılmasını ifade etmektedir. Ortaklığın giderilmesi davası aynen taksim talebi ile açıldığı takdirde, mahkemenin incelemesi gereken ilk husus aynen taksimin mümkün olup olmadığıdır. Eğer eşit bir paylaşım mümkün olmayacaksa, TMK m.699/2 uyarınca “Paylaşma biçiminde uyuşma sağlanamazsa, paydaşlardan birinin istemi üzerine hâkim, malın aynen bölünerek paylaştırılmasına, bölünen parçaların değerlerinin birbirine denk düşmemesi hâlinde eksik değerdeki parçaya para eklenerek denkleştirme sağlanmasına karar verir.”

İzale-i şuyu davası aynen taksim talebi doğrultusunda açılmış ancak aynen taksim mümkün değilse, ortaklardan birisinden satış yolu ile denkleştirme talebi gelmesi halinde mahkeme ortaklığın giderilmesi davasında satış kararı verebilecektir. Ve aynı zamanda, aynen taksim yolu ile malın paylaştırılması durumunda, malda fahiş bir değer kaybı meydana gelecekse mahkeme ortaklığın giderilmesi davasında malın satışına karar verebilecektir.

İzale-i Şuyu (Ortaklığın Giderilmesi) Davasında Feragat

İzale-i şuyu davasında feragat kurumu, davacının açtığı davadaki taleplerinin tümünden veya belirli bir kısmından vazgeçmesini ifade eder. HMK m.307 uyarınca, feragat ile davaya son vermek mümkündür. Ancak bu kanunun işlerlik kazanması için ortaklığın giderilmesi davasında mahkemenin bir hüküm kurmamış olması gerekmektedir. İzale-i şuyu davası açan taraf, duruşmada tutanağa geçirilmek üzere ya da yazılı bir şekilde beyanatta bulunarak davadan feragat edebilecektir. Feragat gerçekleştiği andan itibaren geri dönüşü olmamaktadır. Feragat işleminin gerçekleşmesi de bir şarta bağlı değildir.

İzale-i Şuyu (Ortaklığın Giderilmesi) Davasında Yargılama Usulü

İzale-i Şuyu davası sulh hukuk mahkemelerinin görev alanı içerisindedir. Ortaklığın giderilmesi davasında yetkili mahkeme ise taşınmazın bulunduğu yer mahkemesidir. Eğer ki dava konusu birden çok taşınmaz ise, taşınmazlardan herhangi birinin bulunduğu yer mahkemesinde ortaklığın giderilmesi davası açılabilecektir.

Söz konusu ortaklığın giderilmesi davası, HMK m.316/1-a uyarınca, basit yargılama usulü çerçevesinde çözüme kavuşturulacaktır. Buna göre yazılı yargılama usulünden farklı olarak dilekçe aşaması, dava ve cevap dilekçesinden oluşmaktadır. Ortaklığın giderilmesi davasında cevaba cevap ve ikinci cevap dilekçeleri, basit yargılama usulü içerisinde uygulanmaz.

Sonuç

İzale-i Şuyu yani ortaklığın giderilmesi davasını yukarıdaki anlatımdan bahisle, özetleyecek olursak; Taşınır ya da taşınmaz bir mal üzerinde hangi tür olduğu fark etmeksizin ortaklığı bulunan paydaşların, izale-i şuyu yoluyla mülkiyet ilişkilerinin belirlenmesi açısından açılan davadır. Elbirliği halinde mülkiyette, mevcut bir ortaklığın bulunmasına karşın hisseler her ortağa eşit olarak pay edilmemiştir. Ancak paylı mülkiyette ise bunun tam zıttı bir durum hakimdir ve ortakların kendi payları bulunmaktadır. Bu tür ortaklıkların sonucunda ise doğal olarak herkes, kendi payının belirli olmasını ister. Sonucunda da yukarıda açıkladığımız usullerle ortaklığın giderilmesi davasını açabileceklerdir. Ancak dikkat edilmesi gereken bir husus ise davacının davayı diğer tüm ortaklara karşı açması şartı gelmektedir.